Α΄ Τόμος
Άγιος Ησύχιος ο Πρεσβύτερος
103. Πρέπει να κοπιάζομε για να φυλάξομε τα πολύτιμα. Και πολύτιμα πράγματι είναι εκείνα που μας προφυλάγουν από κάθε αισθητή και νοητή κακία. κι αυτά είναι η φύλαξη του νου και η επίκληση του Ιησού Χριστού, το να βλέπομε πάντοτε στο βάθος της καρδιάς και να ησυχάζομαι ακατάπαυστα στη διάνοια - για να πω έτσι - ακόμα και από εκείνους τους λογισμούς που μας φαίνονται ότι είναι καλοί, και να φροντίζομε να βρισκόμαστε άδειοι από λογισμούς. έτσι δεν θα μπαίνουν στην διάνοιά μας απαρατήρητοι οι κλέφτες δαίμονες. Αν και κοπιάζομε όταν παραμένομε στο έργο αυτό της καρδιάς, όμως κοντά είναι η παρηγοριά.
104. Εκ φύσεως η καρδιά, όταν φυλάγεται αδιάκοπα και δεν της επιτρέπεται να δέχεται τις μορφές και τις εικόνες και τις φαντασίες των σκοτεινών και πονηρών πνευμάτων, γεννά από τον εαυτό της λογισμούς που φεγγοβολούν. Όπως το κάρβουνο γεννά φλόγα, έτσι πολύ περισσότερο ο Θεός, ο Οποίος κατοικεί μέσα στην καρδιά με το άγιο Βάπτισμα, αν βρίσκει τον αέρα της διάνοιάς μας καθαρό από τους ανέμους της πονηρίας και φρουρούμενο από την τήρηση του νου, ανάβει την διάνοιά μας για να δοθεί σε θεωρίες, όπως η φλόγα το κερί.
105. Πρέπει πάντοτε να στρέφομε μέσα στο χώρο της καρδιάς μας το όνομα του Ιησού Χριστού, όπως η αστραπή στρέφεται στο στερέωμα, όταν πρόκειται να πέσει η βροχή. Αυτό το γνωρίζουν ακριβώς εκείνοι που έχουν πείρα του νου και του εσωτερικού πολέμου. Έτσι θα διευθύνομε με τάξη στρατηγική τον νοητό αυτό πόλεμο: Πρώτα, προσοχή. κατόπιν, όταν δούμε ότι ήρθε ο εχθρός λογισμός στην καρδιά μας, να τον χτυπήσομε οργισμένοι με λόγια κατάρας. Τρίτον, αμέσως να προσευχηθούμε εναντίον του, συγκεντρώνοντας την καρδιά με την επίκληση του Ιησού Χριστού για να καταπέσει αμέσως η δαιμονική φανταστική εικόνα, ώστε να μην ακολουθήσει ο νους την φαντασία, σαν νήπιο που πλανιέται από κάποιον ψευδοθαυματοποιό.
106. Ας κοπιάσομε σαν τον Δαβίδ, κράζοντας το "Κύριε Ιησού Χριστέ". Ας βραχνιάσει ο λάρυγγάς μας και ας μην κουράζονται τα μάτια του νου μας από το να ελπίζομε στον Κύριο το Θεό μας.
107. Ας θυμόμαστε πάντοτε την παραβολή του άδικου κριτή, που ειπε ο Κύριος για να διδάξει ότι πρέπει να προσευχόμαστε πάντοτε και να μην αποθαρρυνόμαστε, και θα βρούμε το κέρδος και την προστασία από τους πονηρούς δαίμονες.
108. Όπως εκείνος που ατενίζει προς τον ήλιο, είναι αδύνατο να μην φωτίζεται πλουσιοπάροχα το πρόσωπό του, έτσι κι εκείνος που σκύβει μέσα στον άερα της καρδιάς, δεν είναι δυνατό να μην φωτίζεται.
109. Όπως είναι αδύνατο να ζήσει κανείς στη ζωή αυτή χωρίς να τρώει και να πίνει, έτσι είναι αδύνατο, χωρίς φύλαξη του νου και καθαρότητα της καρδιάς, δηλαδή χωρίς εκείνο που λέγεται νήψη, να φτάσει η ψυχή σε κάτι πνευματικό και αρεστό στο Θεό, ή να ελευθερωθεί από την κατά διάνοια αμαρτία, ακόμη και αν βιάζει κανείς τον εαυτό του να μην αμαρτάνει από τον φόβο των κολάσεων.
110. Αλλά και εκείνοι που απέχουν με κάποια βία από την αμαρτία, είναι μακάριοι ενώπιον του Θεού, των Αγγέλων και των ανθρώπων, γιατί λογαριάζονται ως "βιαστές" της Βασιλείας των Ουρανών.
111. Η θαυμαστή ωφέλεια του νου από την ησυχία είναι ότι όλα τα αμαρτήματα, τα οποία πρωτύτερα χτυπούσαν την πόρτα του νου μόνο με λογισμούς, ώστε αν γίνονταν δεκτοί αυτοί από την διάνοια, να γίνουν αισθητά και χοντρά αμαρτήματα, όλα αυτά τα κόβει η διανοητική και νηπτική αρετή, γιατί τα εμποδίζει να μπουν στον εσωτερικό μας άνθρωπο και να γίνουν έργα πονηρά. και αυτό, με την δύναμη και τη βοήθεια του Κυρίου μας Ιησού Χριστού.
112. Η Παλαιά Διαθήκη είναι εικόνα της εξωτερικής και αισθητής σωματικής ασκήσεως. Το Άγιο Ευαγγέλιο, η Καινή Διαθήκη, είναι εικόνα της προσοχής, δηλαδή της καθαρότητας της καρδιάς. Η Παλαιά δεν τελειοποιούσε ούτε ολοκλήρωνε τον εσωτερικό άνθρωπο στη θεοσέβεια, -όπως λέει ο Απόστολος: "Κανένα δεν τελειοποίησε ο Νόμος"- αλλά εμπόδιζε μόνο τα χοντρά αμαρτήματα, Γιατί από το να εμποδίσει να βγάζει κάποιος το μάτι και το δόντι του πλησίον, ακόμη και το να κόβει κανείς τους πονηρούς λογισμούς και τις πονηρές ενθυμήσεις από την καρδιά - που είναι διάταξη του Ευαγγελίου- είναι ανώτερο και συντελεί περισσότερο στην καθαρότητα της ψυχής. Έτσι και τα σχετικά με την σωματική αρετή και άσκηση, εννοώ τη νηστεία, την εγκράτεια, τη χαμαικοιτία. την ορθοστασία, την αγρυπνία και τα λοιπά που αναφέρονται στο σώμα και κάνουν να ησυχάζει το παθητικό μέρος του σώματος από την έμπρακτη αμαρτία, όπως είπα και για την Παλαιά Διαθήκη, είναι καλά και αυτά. Γιατί όλα αυτά είναι παιδαγωγία του εξωτερικού ανθρώπου και φρούρηση των παθών που ενεργούνται σωματικά, αλλά και τα κατά διάνοια αμαρτήματα φρουρούν, δηλαδή εμποδίζουν, όπως για παράδειγμα μπορούν να μας απαλλάξουν με τη βοήθεια του Θεού, από το φθόνο, την οργή και τα λοιπά.
113. Η καθαρότητα της καρδιάς, δηλαδή η φύλαξη και τήρηση του νου, τύπος της οποίας είναι η Καινή Διαθήκη, αν την φυλάγομε όπως πρέπει, ξεριζώνει και κόβει όλα τα πάθη και όλα τα κακά από την καρδιά, και εισάγει χαρά, καλή ελπίδα, κατάνυξη, πένθος, δάκρυα, ακριβή γνώση του εαυτού μας και των αμαρτιών μας, μνήμη θανάτου, ταπείνωση αληθινή, αγάπη άπειρη προς το Θεό και τους ανθρώπους και εγκάρδιο θείο έρωτα.
114. Όπως δεν είναι δυνατό, εκείνος που βαδίζει, να μην κόβει τον αέρα για να περπατήσει, έτσι είναι αδύνατο να μην πολεμείται ακατάπαυστα η καρδιά του ανθρώπου από τους δαίμονες ή να επηρεάζεται κρυφά από αυτούς, και αν ακόμη έχει μεγάλη σωματική άσκηση.
115. Αν θέλεις όχι μόνο να νομίζεσαι μοναχός ενάρετος και επιεικής και ενωμένος πάντοτε με το Θεό, αλλά και να είσαι στην πραγματικότητα τέτοιος, τότε να εξασκείς με όλη σου την δύναμη την αρετή της νοερής προσοχής, η οποία είναι φύλαξη και τήρηση του νου και τέλεια καρδιακή γλυκειά ησυχία, μια ψυχική κατάσταση μακάρια και χωρίς φαντασία που δεν βρίσκεται σε πολλούς.
116. Αυτή λέγεται νοητή φιλοσοφία. Βάδιζέ την με μεγάλη νήψη και θερμή προθυμία μαζί με την ευχή του Ιησού, με ταπείνωση και αδιάκοπη δέηση και με σιωπή των αισθητών και νοητών χειλέων, με εγκράτεια φαγητών και ποτών και κάθε αμαρτωλού πράγματος. Βάδιζέ την πάνω στο δρόμο της διάνοιας με συναίσθηση και με φρόνηση. Και αυτή θα σε διδάξει, με τη βοήθεια του Θεού, εκείνα που δεν τα γνώριζες και θα σου φανερώσει και θα σε φωτίσει και θα σε συνετίσει και θα σε μάθει πράγματα, τα οποία πρωτύτερα ήταν αδύνατο να τα βάλεις στο νου σου, καθώς περπατούσες μέσα στο σκοτάδι των παθών και των σκοτεινών έργων και ήσουν σκεπασμένος από την λήθη και την άβυσσο της συγχύσεως.
117. Όπως οι κοιλάδες παράγουν άφθονο σιτάρι, έτσι και η νοητή αυτή εργασία γεμίζει την καρδιά με όλα τα αγαθά. Ή μάλλον θα σου τα δώσει ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός, που χωρίς την βοήθειά Του δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα. Και πρώτα θα βρεις τη νοητή αυτή εργασία ως σκάλα. Έπειτα ως βιβλίο που διαβάζεται. Κατόπιν, όταν προκόψεις σ' αυτήν, θα την βρεις ως επουράνια πόλη Ιερουσαλήμ, και τον βασιλιά Χριστό των δυνάμεων του Ισραήλ θα τον δεις καθαρά με τον νου μαζί με τον Ομοούσιο Πατέρα Του και το προσκυνητό Άγιο Πνεύμα.
118. Με μια ψεύτικη φαντασία πάντοτε οι δαίμονες μας οδηγούν στο να αμαρτάνομε. Με μια φαντασία σχετική με την φιλαργυρία και το κέρδος οδήγησαν τον άθλιο Ιούδα να παραδώσει τον Κύριο και Θεό των όλων. Και με το ψεύδος μιας τιποτένιας αναπαύσεως και τιμής και κέρδους και δόξας τον οδήγησαν στην αγχόνη και του προξένησαν αιώνιο θάνατο, ανταμείβοντάς τον οι άθλιοιμε τα αντίθετα απ' όσα του είχαν παρουσιάσει με την ψεύτικη φαντασία τους, εννοώ την προσβολή των πονηρών λογισμών.
119. Κοίταξε, πώς με φαντασία και ψεύδος και κούφιες υποσχέσεις μάς κατανικούν οι εχθροί της σωτηρίας μας. Και αυτός ο σατανάς με τον ίδιο τρόπο κατακρημνίσθηκε από το ουράνιο ύψος ως αστραπή, επειδή έβαλε στη φαντασία του να γίνει ίσος με τον Θεό. Και τον Αδάμ τον χώρισε ο σατανάς από το Θεό, παρουσιάζοντάς του τη φαντασία ότι θα γινόταν ίσος με τον Θεό. Και έτσι συνηθίζει να εξαπατά όλους όσοι αμαρτάνουν ο ψεύτης και δόλιος εχθρός.
120. Πικραίνεται η καρδιά μας από το δηλητήριο και τους πονηρούς λογισμούς, όταν από την αμέλειά μας και τη λήθη μας απομακρυνόμαστε πολύ από την προσοχή και την ευχή του Ιησού. γλυκαινόμαστε όμως πάλι με την αίσθηση μιας γλυκύτητας ή μιας μακάριας αγαλλιάσεως, όταν όσα αναφέραμε πιο πάνω τα εκτελούμε σταθερά και πρόθυμα μέσα στο εργαστήριο της διάνοιάς μας, μ' επιμέλεια και με θείο έρωτα. Τότε, προθυμοποιούμαστε να βαδίζομε το δρόμο της καρδιακής ησυχίας όχι για άλλο τίποτε, αλλά για χάρη της γλυκιάς ηδονής και ευχαριστήσεως που έρχεται από αυτήν στην ψυχή.
121. Επιστήμη των επιστημών και τέχνη των τεχνών είναι η αντιμετώπιση των κακούργων και πονηρών λογισμών. Άριστος τρόπος λοιπόν και τέχνη αντιμετωπίσεώς τους είναι το να βλέπομε την φαντασία με την οποία γίνεται η προσβολή, βοηθημένοι από την χάρη του Κυρίου, και να φυλάγομε το νου μας όπως προφυλάγομε το μάτι μας και μ' αυτό παρακολουθούμε άγρυπνα όποιον τύχει να έρχεται να μας το χτυπήσει, και με όλη μας τη δύναμη εμποδίζομε να μπει σ' αυτό η παραμικρή αγκίδα.
122. Δεν μπορεί να γεννήσει το χιόνι φλόγα ή το νερό φωτιά, ούτε ο θάμνος σύκα. Έτσι δεν μπορεί να ελευθερωθεί η καρδιά του ανθρώπου από δαιμονικούς λογισμούς και λόγια και έργα, αν δεν καθαρίσει το εσωτερικό της και δε φυλάξει τη νήψη ενωμένη με την ευχή του Ιησού και δεν κατορθώσει την ταπείνωση και την ψυχική ησυχία και δε σπεύδει να βαδίζει έτσι με μεγάλη προθυμία. Η απρόσεκτη όμως ψυχή αναγκαστικά θα γίνει στείρα από κάθε αγαθό και τέλειο νόημα, σαν άκαρπο μουλάρι, χωρίς σύνεση και πνευματική φρόνηση. Η πραγματική ειρήνη της ψυχής είναι το γλυκό πράγμα και όνομα Ιησούς και το άδειασμα από εμπαθείς σκέψεις.
123. Όταν συμφωνήσει η ψυχή με τις επιθυμίες του σώματος, τότε κτίζουν μαζί μια πόλη κενοδοξίας και έναν πύργο υπερηφάνειας και βάζουν ως κατοίκους τους ασεβείς λογισμούς, Ο Κύριος με τον φόβο της κολάσεως συγχέει και διασπά αυτή τη συμφωνία, αναγκάζοντας την κυρίαρχη ψυχή να μιλά και να φρονεί διαφορετικά και αντίθετα από το σώμα. Από το φοβο της κολάσεως επέρχεται ο διαμερισμός αυτός, επειδή το σαρκικό φρόνημα είναι έχθρα του Θεού και δεν υποτάσσεται στο νόμο του Θεού.
124. Τα καθημερινά μας έργα, πρέπει να τα ζυγίζομε κάθε στιγμή και να τα προσέχομε, και το βράδυ να τα ελαφρώνομε όσο μπορούμε περισσότερο με τη μετάνοια, αν θέλομε, με τη βοήθεια του Χριστού, να νικήσομε την κακία. Και πρέπει να παρατηρούμε προσεκτικά, αν εκτελούμε όλα τα αισθητά και φανερά έργα μας σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, ενώπιον του Θεού και μόνο για το Θεό, για να μην παρασυρόμαστε παράλογα από τις αισθήσεις μας.
125. Αν, με τη βοήθεια του Θεού, κάθε ημέρα κερδίζομε από τη νήψη μας, δεν πρέπει να συμπεριφερόμαστε με αδιαφορία και να ζημιωνόμαστε με πολλές επιβλαβείς συνομιλίες. αλλά μάλλον πρέπει να καταφρονούμε τα μάταια για το αξιαγάπητο και γλυκό κέρδος της αρετής αυτής και την ομορφιά της.
126. Δίκαια και κατά φύση, όπως τα δημιούργησε ο Θεός, οφείλουμε να κινούμε τα τρία μέρη της ψυχής. Το θυμικό εναντίον του εξωτερικού εαυτού μας και του σατανά γιατί λέει: "Να οργίζεστε κατά της αμαρτίας, δηλαδή να οργίζεστε εναντίον σας και εναντίον του διαβόλου, για να μην αμαρτάνετε στο Θεό". Το επιθυμητικό να το στρέφομε προς το Θεό και την αρετή. Το λογιστικό να το βάλομε επικεφαλής των δύο άλλων με σοφία και επιτηδειότητα, ώστε να δίνει σ' αυτά διαταγές, να τα συμβουλεύει, να τα τιμωρεί και να τα εξουσιάζει, όπως ο βασιλιάς τους δούλους. και τότε αυτά θα τα κυβερνά το λογικό μας σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, αν και τα πάθη επαναστατούν εναντίον του λογικού. Και να βάλομε επιστάτη πάνω στα πάθη το λογικό να τα ηγεμονεύει. Γιατί λέει ο αδελφόθεος Ιάκωβος: "Αν το λογικό κάποιου δε σφάλλει, αυτός είναι τέλειος , και έχει τη δύναμη να χαλιναγωγήσει και όλο το σώμα". Επειδή, για να πούμε την αλήθεια, κάθε ανομία και αμαρτία με τα τρία αυτά μέρη της ψυχής επιτελείται, όπως και κάθε αρετή και δικαιοσύνη πάλι από αυτά τα τρία γίνεται.
127. Τότε ο νους σκοτίζεται και μένει άκαρπος, όταν ή διατυπώσει λόγους κοσμικούς, ή τους δεχτεί στη διάνοιά του και τους συζητήσει, ή ασχοληθεί μάταια με πράγματα αισθητά με το σώμα και με το νου, ή παραδώσει τον εαυτό του σε ματαιότητες. Αμέσως τότε χάνει τη θέρμη και την κατάνυξη και την παρρησία προς το Θεό και τη θεία γνώση. Επειδή όσο προσέχομε στο νου, φωτιζόμαστε. και όσο δεν προσέχομε, σκοτιζόμαστε.
128. Εκείνος που κάθε μέρα επιδιώκει και ζητεί την ειρήνη και την ησυχία του νου, αυτός εύκολα θα καταφρονήσει κάθε αισθητό πράγμα, για να μη κοπιάζει μάταια. Όποιος όμως ξεγελάει τη συνείδησή του, θα κοιμηθεί πικρά τον θάνατο της λήθης, το οποίο ο Δαβίδ παρακαλεί να μην πάθει. Λέει και ο Απόστολος: "Όποιος ξέρει το καλό και δεν το κάνει, έχει αμαρτία".
129. Ο νους επιστρέφει στην τάξη του και στην νήψη, από όπου είχε απομακρυνθεί από αμέλεια, αν τον επιμεληθούμε και αν με θερμή προθυμία τον επαναφέρομε στην πρακτική εργασία της νήψεως.
130. Ο όνος που γυρίζει το μύλο, δεν μπορεί να βγει παραπέρα από τον κύκλο του μύλου, όπου είναι δεμένος. Ούτε ο νους μπορεί να προχωρήσει στην αρετή που φέρνει στην τελειότητα, αν δεν τακτοποιήσει το εσωτερικό του. Γιατί είναι τυφλός στα εσωτερικά του μάτια και δεν μπορεί να βλέπει την αρετή και τον Ιησού που ακτινοβολεί.
131. Ένα ζωηρό και υπερήφανο άλογο ορμά χαρούμενο όταν δεχτεί αναβάτη στη ράχη του. Και ένας δεκτικός νους τέρπεται, όταν δεχτεί το φως του Κυρίου και εισέλθει σ' αυτό, αφού ελευθερωθεί από τα νοήματά του. Θα βαδίσει από τη δύναμη της πρακτικής φιλοσοφίας του νου, με άρνηση του ίδιου του εαυτού του, σε άρρητη δύναμη που θεωρεί τα άρρητα και τις αρετές. Και αφού δεχτεί το βάθος των θείων και υψηλών εννοιών του απείρου, θα φανερωθεί σ' αυτόν, όσο είναι δυνατό στην καρδιά, ο Θεός των θεών. Ο νους από έκπληξη δοξάζει με αγάπη το Θεό που βλέπεται και βλέπει, και που τόσο για το ένα όσο και για το άλλο σώζει εκείνον που στρέφει το βλέμμα του σ' Αυτόν.
132. Η καρδιακή ησυχία, όταν πραγματοποιείται, θα δει με μυστική γνώση τον υψηλό βυθό. και θ' ακούσει εξαίρετα πράγματα από το Θεό το αυτί του νου που ησυχάζει.
133. Ο οδοιπόρος που πρόκειται να περάσει μακρύ και δύσβατο και δύσκολο δρόμο και φοβάται να μην παραπλανηθεί στην επιστροφή, βάζει σημάδια στο δρόμο για να οδηγείται και να επιστρέψει εύκολα. Ο άνθρωπος που βαδίζει με νήψη και προσευχή, βάζει για σημάδια λόγους, επειδή φοβάται κι αυτός να μην πλανηθεί στον δρόμο.
134. Στον οδοιπόρο, το να γυρίσει πίσω εκεί που ξεκίνησε, γίνεται πρόξενο χαράς. Για τον αγωνιστή όμως, το να γυρίσει πίσω, είναι καταστροφή ψυχής και σημάδι απομακρύνσεως από τα έργα, τους λόγους και τις σκέψεις που αρέσουν στο Θεό. Και στον καιρό του θανατηφόρου ύπνου της ψυχής θα έχει τους λογισμούς να τον κεντούν και να τον ξυπνούν με την υπόμνηση του βαριού ύπνου και της ραθυμίας που του ήρθε από την αμέλειά του.
135. Όταν περιπέσομε σε θλίψη, σε απόγνωση και απελπισία, τότε πρέπει να κάνομε ό,τι έκανε και ο Δαβίδ, δηλαδή να ξεχύνομε τη δέησή μας μπροστά στο Θεό και να αναγγέλομε τη θλίψη μας στον Κύριο. Πρέπει να εξομολογούμαστε στο Θεό, επειδή μπορέι με σοφία να ρυθμίσει τις υποθέσεις μας και να ελαφρώσει τη θλίψη μας, αν μας συμφέρει, και να μας γλυτώσει από την ολέθρια και καταστρεπτική λύπη.
136. Ο θυμός που στρέφεται παρά φύση εναντίον των ανθρώπων, η λύπη η όχι κατά το θέλημα του Θεού και η ακηδία, είναι εξίσου καταστρεπτικά των καλών λογισμών και των λογισμών της μυστικής γνώσεως. τα οποία διασκορπίζει ο Κύριος όταν του εξομολογούμαστε τις θλίψεις μας και μας εμπνέει χαρά.
137. Λογισμούς που έχουν στερεωθεί μέσα στην καρδιά μας παρά τη θέλησή μας και παραμένουν εκεί, έχει το ιδίωμα να τους εξαφανίζει η ευχή του Ιησού όταν τη λέμε με νήψη από τα βάθη της καρδιάς μας.
138. Όταν μας θλίβουν πολλοί και παράλογοι λογισμοί, θα βρούμε ανακούφιση και χαρά όταν μεμφθούμε και κατηγορήσουμε τους εαυτούς μας με ειλικρίνεια και αβίαστα ή όταν τους αναγγείλομε στον Κύριο, όπως ακριβώς θα τους λέγαμε σε άνθρωπο. Και οπωσδήποτε με τους δύο αυτούς τρόπους θα βρούμε ανάπαυση σε κάθε περίπτωση.
139. Οι Πατέρες θεωρούν τον Μωυσή εικόνα του νου. Γιατί ο Μωυσής βλέπει το Θεό στην βάτο, και λάμπει το πρόσωπό του, και θεός Φαραώ γίνεται από το Θεό των θεών. μαστιγώνει την Αίγυπτο και ελευθερώνει τον Ισραήλ και νομοθετεί. Αυτά όταν τα θεωρήσομε αλληγορικά και πνευματικά, είναι ενέργειες και πλεονεκτήματα του νου.
140. Εικόνα του εξωτερικού ανθρώπου είναι ο Ααρών, ο αδελφός του νομοθέτη. Έτσι κι εμείς, όταν κατηγορούμε με θυμό τον εξωτερικό μας άνθρωπο, όπως ο Μωυσής, έκανε στον Ααρών όταν αυτός έσφαλλε, του λέμε: "Σε τι σε αδίκησε ο Ισραήλ και βιάστηκες να τον απομακρύνεις από τον ζώντα Θεό, τον Παντοκράτορα Κύριο;".
141. Ο Κύριος μαζί με όλα τα άλλα αγαθά μάς δίδαξε και αυτό, όταν ήταν να αναστήσει το Λάζαρο: να καταστέλλομε με επιβολή την έλλειψη ανδρείας και την αστάθεια της ψυχής και να έχομε ένα αυστηρό ήθος με αυτομεμψία. αυτό ελευθερώνει την ψυχή από την φιλαυτία, την κενοδοξία και την υπερηφάνεια.
142. Όπως είναι αδύνατο να περάσει κανείς μεγάλο πέλαγος χωρίς μεγάλο πλοίο, έτσι είναι αδύνατο να διώξει κανείς μια προσβολή ενός πονηρού λογισμού χωρίς την επίκληση του Ιησού Χριστού.
143. Η αντίρρηση αποστομώνει, ενώ η επίκληση του Ιησού Χριστού διώχνει από την καρδιά τους πονηρούς λογισμούς. Όταν η προσβολή του πονηρού λογισμού διαμορφωθεί στην εικόνα ενός αισθητού πράγματος μέσα στην ψυχή, π.χ. με το πρόσωπο εκείνου που μάς έχει λυπήσει ή στη φαντασία γυναικείας ομορφιάς ή χρυσού ή χρημάτων, το καθένα από αυτά όταν εμφανιστεί στη διάνοιά μας, αμέσως γίνονται φανεροί οι λογισμοί της μνησικακίας, της πορνείας και της φιλαργυρίας που το προκάλεσαν. Και αν ο νους μας είναι πεπειραμένος και εκπαιδευμένος και έχει συνηθίσει στην τήρηση του εαυτού του και στο να βλέπει καθαρά και με διαύγεια τις θελκτικές εικόνες και τις απάτες των πονηρών πνευμάτων, εύκολα, μόλις εμφανιστούν, με την αντίρρηση και με την ευχή του Ιησού σβήνει αμέσως τα πυρωμένα βέλη του διαβόλου. Δεν επιτρέπει στην εμπαθή φαντασία να εισχωρήσει στην καρδιά, ούτε επιτρέπει στους λογισμούς μας να συμμορφωθούν εμπαθώς με την πονηρή φαντασία ή να συνομιλήσουν μαζί της φιλικά ή να τη σκεφτούν πολύ και να δώσουν τη συγκατάθεσή τους, πράγματα στα οποία επακολουθούν τα πονηρά έργα με κάποια αναγκαιότητα, όπως επακολουθούν οι νύχτες στις ημέρες.
144. Αν όμως ο νους μας είναι άπειρος και δεν έχει την ευχέρεια της νήψεως, αμέσως ανακατώνεται με την εμπαθή εικόνα, όποια και να είναι, και συνομιλεί με αυτή και δέχεται κακές ερωτήσεις και δίνει απαντήσεις. Και τότε ανακατώνονται οι λογισμοί μας με τη δαιμονική φαντασία, η οποία όσο πάει μεγαλώνει και πληθύνεται για να φανεί αξιαγάπητη και ωραία και θελκτική στο νου που τη δέχεται και αιχμαλωτίζεται. Συμβαίνει τότε στο νου, όπως όταν φανεί σε άκακα αρνιά ένας σκύλος, εκεί που βόσκουν σε πεδινό μέρος. και νομίζουν αυτά ότι είναι η μητέρα τους και τρέχουν κοντά του, χωρίς να κερδίσουν τίποτε με το να πλησιάσουν τον σκύλο παρά μόνο την ακαθαρσία και τη δυσωδία του. Κατά τον ίδιο τρόπο και οι λογισμοί μας, ως αμαθείς τρέχουν σε όλες τις δαιμονικές φαντασίες και αφού ανακατωθούν μαζί τους, τους βλέπει κανείς ενωμένους να θέλουν να καταστρέψουν την Ιλιούπολη (Τροία) όπως ο Αγαμέμνων και ο Μενέλαος. Έτσι και αυτοί σκέφτονται τι πρέπει να γίνει για να πραγματοποιήσουν με το σώμα εκείνο που φάνηκε ωραίο με την απάτη της δαιμονικής εισβολής. Κι έτσι λοιπόν δημιουργούνται εσωτερικώς οι πτώσεις της ψυχής. και τότε κατ' ανάγκην θα εξωτερικευτεί το εσωτερικό της καρδιάς.
145. Ο νους είναι κάτι το εύκολο και άκακο και εύκολα ακολουθεί τους δαιμονικούς λογισμούς, και δύσκολα μπορεί να κρατηθεί από τις άνομες φαντασίες των δαιμόνων, αν δεν έχει τον αυτοκράτορα των παθών λογισμό, που να τον εμποδίζει ακατάπαυστα και να τον χαλιναγωγεί.
146. Η θεωρία και η πνευματική γνώση γίνονται φυσικοί οδηγοί και πρόξενοι ακριβούς βίου, γιατί με αυτές η διάνοια ανυψώνεται τόσο, ώστε να καταφρονεί τις ηδονές και όλα τα αισθητά και τις ευχαριστήσεις της ζωής σαν πράγματα μηδαμινά.
147. Ο προσεκτικός βίος που κατορθώνεται με την χάρη του Ιησού Χριστού, γίνεται πατέρας της θεωρίας και της γνώσεως. Ακόμη γεννά θεία προκοπή και ανύψωση και σοφότατους στοχασμούς , όταν πάρει σύζυγο την ταπείνωση, όπως λέει ο θείος προφήτης Ησαΐας. "Όσοι περιμένουν με υπομονή τον Κύριο, θα πάρουν νέα δύναμη. θα βγάλουν φτερά και θα πετάξουν με τη βοήθεια του Κυρίου".
148. Σκληρό και δύσκολο φαίνεται στους ανθρώπους το να ησυχάζει η ψυχή τους από κάθε λογισμό. Και πράγματι είναι δύσκολο και επίπονο. Και δεν είναι δυσβάστακτο μόνο σε όσους είναι αμύητοι στον πνευματικό πόλεμο, το να περιορίζουν και να περικλείουν τον ασώματο νου μέσα στο σωματικό σπίτι, αλλ' ακόμη και σε εκείνους που έχουν λάβει πείρα της εσωτερικής άϋλης πάλης. Όποιος όμως έχει αγκαλιάσει τον Κύριο Ιησού με την συνεχή ευχή, δεν θα κοπιάσει να Τον ακολουθεί, όπως λέει ο προφήτης. Και δεν θα επιθυμήσει ένας τέτοιος άνθρωπος να ζήσει όπως ζουν οι κοινοί άνθρωποι, εξαιτίας της ωραιότητας και τερπνότητας και γλυκύτητας του Ιησού. Και δε θα ντροπιαστεί από τους εχθρούς δαίμονες που περπατούν γύρω του, όταν τους αντιμετωπίζει στεκόμενος μπροστά στην πύλη της καρδιάς του και τους καταδιώκει δια του Ιησού.
149. Η ψυχή που θα πετάξει ψηλά στον αέρα δια του θανάτου, στις πύλες του Ουρανού, έχοντας μαζί της υπερασπιστή το Χριστό, ούτε εκεί θα ντραπεί τους εχθρούς της, αλλά με θάρρος όπως τώρα θα μιλήσει σ' αυτούς. μόνο να μην χάσει την υπομονή της μέχρι την ώρα του θανάτου να φωνάζει ημέρα και νύχτα προς τον Κύριο Ιησού Χριστό, τον Υιό του Θεού. Και Αυτός θα τιμωρήσει γρήγορα τους εχθρούς της δαίμονες, σύμφωνα με την αληθινή και θεία υπόσχεσή Του, που είπε για τον άδικο κριτή. Ναι, σας λέω, θα τιμωρήσει τους εχθρούς της και στη ζωή αυτή, και μετά την έξοδο της ψυχής από το σώμα.
150. Ταξιδεύοντας τη νοητή θάλασσα, έχε το θάρρος σου στον Ιησού. Γιατί σου φωνάζει μέσα στην καρδιά σου μυστικά: "Μη φοβάσαι, παιδί μου Ιακώβ, μικρέ Ισραήλ. Μη φοβάσαι σκουλήκι Ισραήλ, εγώ σε υπερασπίζομαι". Αν ο Θεός είναι με το μέρος μας, ποιος κακός θα σταθεί αντίθετός μας; Είναι Εκείνος που μακάρισε τους καθαρούς στην καρδιά, και νομοθέτησε ο γλυκύς Ιησούς και μόνος καθαρός, που θέλει να πατεί θεϊκά μέσα στις καθαρές καρδιές και να κατοικεί σ' αυτές. Γι' αυτό ας μην παύομε, κατά τον θείο Παύλο, να γυμνάζομε το νου μας με στόχο την ευσέβεια. Εύλογα λοιπόν ονομάστηκε αληθινή η ευσέβεια εκείνη που βγάζει από τη ρίζα τα σπέρματα του πονηρού. Αυτή η ευσέβεια είναι ο "οίμος του λόγου", δηλ. οδός του λογικού ή οδός του λογισμού. Στην αττική ελληνική διάλεκτο οίμος και κέλευθος λέγεται η οδός, που είναι ο λογισμός.
151. Θα απολαύσει τα αγαθά με πολλή ειρήνη, κατά τον Δαβίδ, εκείνος που δεν επηρεάζεται από πρόσωπο ανθρώπου όταν κρίνει την αδικία στην καρδιά του, δηλαδή δεν επηρεάζεται από τις μορφές των πονηρών πνευμάτων, ώστε μέσω αυτών να σκέφτεται την αμαρτία, και κρίνοντας και δικάζοντας κακώς μέσα στην καρδιά του, να δίνει το δίκαιο στην αμαρτία. Γιατί οι μεγάλοι και διακριτικοί Πατέρες σε μερικά συγγράμματά τους ονόμασαν ανθρώπους και τους δαίμονες, επειδή έχουν το λογικό. Παρόμοιο είναι και το ευαγγελικό, όπου ο Κύριος λέει: "Ένας άνθρωπος κακός το έκανε τούτο, και ανακάτωσε μέσα στο σιτάρι και τα ζιζάνια". Δεν υπάρχει γρήγορξη αντίρρηση στους λογισμούς από εκείνους που πράττουν τα κακά. Γι' αυτό και κατατρωγόμαστε από τους λογισμούς.
152. Όταν αρχίσομε να ζούμε με προσοχή του νου, ας προσαρμόζομε στη νήψη την ταπείνωση και συνάπτομε στην αντίρρηση την ευχή, τότε θα βαδίσομε καλά το δρόμο της μετάνοιας. σαν να στολίζομε, να σκουπίζομε και να καθαρίζομε το σπίτι της καρδιάς από την πονηρία, κάτω από το φως του προσκυνητού και αγίου ονόματος του Ιησού Χριστού. Αν έχομε το θάρρος μας μόνο στη νήψη ή στην προσοχή τη δική μας, τότε γρήγορα θα μας σπρώξουν, θα μας ανατρέψουν, θα πέσομε και θα μας νικήσουν οι εχθροί μας οι πανούργοι και δολιότατοι. Και περισσότερο θα περιπλεχθούμε στα δίχτια τους, δηλαδή τις πονηρές ενθυμήσεις, ή και θα μας σφάξουν εύκολα, όταν δεν κρατούμε το ισχυρό δόρυ, δηλαδή το όνομα του Ιησού Χριστού. Γιατί μόνο το σεβάσμιο αυτό ξίφος, όταν στρέφεται πολύ συχνά μέσα σε καρδιά που μόνο ένα τρόπο ζωής γνωρίζει (νήψη δηλ. και ευχή), μόνο αυτό ξέρει να στριφογυρίζει και να κατακόβει τους πονηρούς δαίμονες και να τους καίει και να τους κάνει άφαντους, σαν καλάμι που το τρώει η φωτιά.
153. Το κορύφωμα της αδιάκοπης νήψεως, δηλαδή ωφέλεια της ψυχής και μεγάλο κέρδος, είναι να βλέπει κανείς ευθύς τις φαντασίες των λογισμώνμόλις σχηματίζονται στο νου του. Ενώ το κορύφωμα της αντιρρήσεως είναι να ελέγχομε και να εξακριβώνομε το λογισμό που επιχειρείνα μπει στο νου μας μέσω της φαντασίας κάποιου αισθητού πράγματος. Εκείνο όμως που σβήνει και διαλύει αμέσως κάθε σκέψη πονηρή των εχθρών δαιμόνων, κάθε λόγο, κάθε φαντασία, κάθε πονηρή εικόνα και παράσταση, είναι η επίκληση του Κυρίου. Κι εμείς οι ίδιοι βλέπομε στο νου μας την ολοσχερή ήττα τους, που προξενείται από τον Ιησού το μεγάλο Θεό μας, και την εκδίκηση που παίρνει ο Ιησούς για μας τους ταπεινούς και ασήμαντους και άχρηστους.
154. Το ότι όλοι οι λογισμοί δεν είναι τίποτε άλλο, παρά μόνο φαντασίες αισθητών και κοσμικών πραγμάτων, οι περισσότεροι δεν το γνωρίζομε. Αν κρατήσομε επί πολύ καιρό με νήψη την ευχή, τότε η ευχή αποστερεί την διάνοια από κάθε υλική φαντασία πονηρών λογισμώνκαι φανερώνει σ' αυτή τους τρόπους των εχθρών δαιμόνων και το μεγάλο κέρδος της ευχής και της νήψεως. "Όμως θα παρακολουθήσεις με τα μάτια σου και θα δεις νοερά την τιμωρία των νοητών αμαρτωλών, των δαιμόνων", όπως λέει ο θείος μελωδός Δαβίδ.
155. Ας θυμόμαστε, αν είναι δυνατόν, ακατάπαυστα τον θάνατο. Έτσι γεννιέται μέσα μας η απόθεση των φροντίδων και κάθε ματαιότητας, η φύλαξη του νου, η ακατάπαυστη δέηση, η απάθεια του σώματος και η αποστροφή της αμαρτίας. Και σχεδόν θα μπορούσαμε να πούμε, κάθε αρετή πηγάζει από την μνήμη αυτή. Γι' αυτό ας την χρησιμοποιήσουμε όπως την ίδια την αναπνοή μας.
156. Η καρδιά που είναι τελείως άδεια από φαντασίες, θα γεννήσει νοήματα και σκέψεις που θα σκιρτούν από τα βάθη της, θείες και μυστηριώδεις, έτσι όπως πηδούν τα ψάρια και βουτούν τα δελφίνια όταν έχει γαλήνη η θάλασσα. Η θάλασσα ανεμίζεται από τη λεπτή αύρα, ενώ η άβυσσος της καρδιάς από το Άγιο Πνεύμα. όπως λέει ο Απόστολος: "Επειδή είστε γιοι, γι' αυτό έστειλε ο Θεός το Πνεύμα του Υιού Του στις καρδιές σας, που φωνάζει: Αββά, Πατέρα".
157. Κάθε μοναχός που θα επιχειρήσει να αναλάβει πνευματικό έργο πριν από τη νήψη του νου, θα βρεθεί σε αδιέξοδο και σε διχασμό του νου. Κι αυτό, ή γιατί δεν γνωρίζει την ομορφιά της , ή την γνωρίζει αλλά από αμέλεια δεν μπορεί να την κρατήσει. Θα απαλλαγεί από το αδιέξοδο χωρίς αμφιβολία, όταν αρχίσει την φύλαξη του νου, που είναι και λέγεται διανοητική φιλοσοφία ή πρακτική φιλοσοφία του νου, επειδή θα βρει την "οδό" για την οποία είπε ο Κύριος: "Εγώ είμαι η οδός και η ανάσταση και η ζωή".
158. Και πάλι θα βρεθεί σε απορία η ψυχή βλέποντας μια απέραντη άβυσσο από λογισμούς και πλήθος νήπια της Βαβυλώνας. Αλλά και αυτή την απορία την λύνει ο Χριστός, αν στηρίζομε αδιάκοπα τη βάση της διάνοιάς μας πάνω σ' Αυτόν και αν τα νήπια της Βαβυλώνας τα χτυπούμε και τα συντρίβουμε πάνω στην πέτρα αυτή (το Χριστό), εκπληρώνοντας την επιθυμία μας εναντίον τους. Γιατί λέει η Γραφή: "όποιος φυλάγει την εντολή, δε θα γνωρίσει πονηρό λόγο", και "δίχως εμένα, δεν μπορείτε να κάνετε τίποτε".
159. Εκείνος είναι πράγματι αληθινός μοναχός, ο οποίος κατορθώνει τη νήψη. και έχει αληθινά νήψη, εκείνος που είναι μοναχός κατά την καρδιά.
160. Ο βίος του ανθρώπου παρατείνεταιμαζί με τα χρόνια που περνούν, με μήνες, με εβδομάδες, ημέρες, νύχτες, ώρες και στιγμές, στρεφόμενος μαζί με το χρόνο. Σε όλα αυτά τα χρονικά διαστήματα οφείλομε να επεκτείνομε κι εμείς τις ενάρετες εργασίες, την νήψη και την ευχή και τη γλυκύτητα της καρδιάς με επιμελημένη ησυχία μέχρι το θάνατό μας.
161. Θα έρθει και σε μας η ώρα του θανάτου, θα έρθει και δεν είναι δυνατό να τον αποφύγομε. Και είθε τότε, όταν έρθει ο άρχοντας του κόσμου και του αέρα, να βρει τα αμαρτήματά μας λίγα και μηδαμινά για να μη μας ελέγξει στ' αλήθεια και κλάψομε τότε ανώφελα. Γιατί, λέει το ιερό Ευαγγέλιο: "Εκείνος ο δούλος που γνώρισε το θέλημα του Κυρίου του και δεν έκανε ό,τι έπρεπε, θα δαρθεί πολύ".
162. "Αλλοίμονο - λέει - σ' εκείνους που έχασαν την καρδιά. Και τι θα κάνουν όταν τους επισκεφθεί ο Κύριος;". Γι' αυτό, αδελφοί, ας δείξομε ζήλο και προθυμία.
163. Στους απλοϊκούς και δήθεν απαθείς λογισμούς, ακολουθούν οι εμπαθείς, καθώς έχομε μάθει με την μακροχρόνια πείρα και παρατήρηση. Οι πρώτοι λογισμοί ανοίγουν την είσοδο στους δεύτερους, οι απαθείς στους εμπαθείς.
164. Πράγματι ο άνθρωπος πρέπει να χωρίζεται με την προαίρεσή του σε δύο κομμάτια, και να σχίζεται με σοφότατη επινόηση, όπως είπα. και πρέπει να είναι εχθρός αφιλίωτος και άσπονδος του εαυτού του. Όποια διάθεση ακριβώς έχει ένας για κάποιον που εξαιρετικά και πολλές φορές τον έχει λυπήσει και αδικήσει, έτσι να εχθρευόμαστε τον εαυτό μας ή και πολύ περισσότερο, αν βέβαια θέλομε να κατορθώσουμετην μεγάλη και πρώτη εντολή, δηλαδή τη διαγωγή του Χριστού, τη μακαρία ταπείνωση, τον ένσαρκο τρόπο ζωής του Θεού. Γι' αυτό ο Απόστολος λέει: "Ποιος θα με ελευθερώσει από το σώμα αυτό, το κυριευμένο από τον θάνατο; Γιατί δεν υποτάσσεται στο νόμο του Θεού". Θέλοντας ο Απόστολος να φανερώσει ότι το να υποτάξομε το σώμα στο θέλημα του Θεού εξαρτάται από εμάς, λέει: "Αν κρίναμε τον εαυτό μας, δε θα καταδικαζόμαστε. κι όταν καταδικαζόμαστε, παιδαγωγούμαστε από τον Κύριο".
165. Η αρχή της καρποφορίας είναι το άνθος. Και η αρχή της φυλάξεως του νου είναι η εγκράτεια από φαγητά και ποτά, η άρνηση και αποχή κάθε πονηρού λογισμού και η ησυχία της καρδιάς.
166. Όταν δυναμωμένοι με τη δύναμη του Ιησού Χριστού αρχίζομε να τρέχομε ασφαλισμένοι με τη νήψη, στην αρχή μάς φανερώνεται σαν μία λαμπάδα στο νου μας που την κρατάμε με το χέρι του νου μας και μάς οδηγεί στο δρόμο της διάνοιας. ύστερα σαν πανσέληνος ολόφεγγη που κάνει την τροχιά της στο στερέωμα της καρδιάς. Και τέλος μας φανερώνεται σαν ήλιος ο Ιησούς, που ακτινοβολεί δικαιοσύνη, δηλαδή φανερώνει σ' εμάς τον εαυτό Του και τους ολόλαμπρους φωτισμούς των θείων του και ιερών εννοιών.
167. Αυτά τα φανερώνει μυστικά ο Ιησούς στο νου εκείνο που επιμένει στην εντολή που λέει: "Θα περικόψετε την σκληροκαρδία σας". Και καθώς είπαμε, εξαίσιες σκέψεις διδάσκει τον άνθρωπο η επιμελής νήψη. γιατί ο Θεός είναι απροσωπόληπτος. Γι' αυτό λέει ο Κύριος: Ακούστε με και καταλάβετε τα λόγια Μου. σ' όποιον έχει, θα δοθούν και άλλα και θα περισσέψουν, ενώ από εκείνον που δεν έχει, θα αφαιρεθεί κι εκείνο που νομίζει ότι έχει". Σ' εκείνους που αγαπούν το Θεό, όλα συνεργούν για το καλό τους. Πολύ περισσότερο λοιπόν οι αρετές θα συνεργήσουν και θα βοηθήσουν.
168. Όπως το πλοίο δεν μπορεί να ταξιδέψει χωρίς νερό, έτσι και η φύλαξη του νου δεν προχωρεί διόλου χωρίς νήψη και ταπείνωση και ευχή του Ιησού.
169. Θεμέλια του σπιτιού είναι οι πέτρες. Θεμέλιο και οροφή της αρετής της νήψεως είναι το προσκυνητό και άγιο όνομα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Ένας ανόητος κυβερνήτης πλοίου, αν στην τρικυμία διώξει τους ναύτες και ρίξει στη θάλασσα τα κουπιά και τα πανιά και κοιμηθεί, εύκολα θα ναυαγήσει. Και η ψυχή ευκολότερα θα καταποντιστεί από τους δαίμονες, αν αμελήσει τη νήψη και δεν επικαλείται, μόλις φανεί η δαιμονική προσβολή, το όνομα του Ιησού Χριστού.
170. Ό,τι γνωρίζομε, αυτό λέμε στο γραπτό μας. και ό,τι είδαμε στο δρόμο που περνούμε, εκείνο μαρτυρούμε σ' όποιον θέλει, αν βέβαια θελήσετε να δεχτείτε τους λόγους μας. Αυτός ο Κύριος είπε: "Αν κάποιος δεν μείνει σ' Εμένα, θα πεταχτεί έξω όπως το κλήμα, και κάποιοι το μαζεύουν, το ρίχνουν στη φωτιά και καίγεται. ενώ όποιος μείνει σ' Εμένα, μένω κι εγώ σ' αυτόν". Όπως είναι αδύνατο να λάμψει ο ήλιος χωρίς φως, έτσι είναι αδύνατο να καθαρισθεί η καρδιά από την ακαθαρσία των λογισμών της απώλειας, χωρίς την ευχή του ονόματος του Ιησού. Κι αν αυτό είναι, όπως βλέπω, αληθινό, να το μεταχειριζόμαστε όπως και την αναπνοή μας. Γιατί το όνομα του Ιησού είναι φως, ενώ οι πονηροί λογισμοί, σκοτάδι. Κι ο Ιησούς είναι Θεός και Κύριος των όλων, ενώ οι πονηροί λογισμοί είναι δούλοι δαιμόνων.
171. Φωτογεννήτρα και αστραπογεννήτρα και ακτινοβόλος και πυρφόρος, η φύλαξη του νου από πονηρούς λογισμούς, μ' αυτά τα ονόματα όπως της ταιριάζουν και δίνουν το περιεχόμενό της ας καλείται. Γιατί, για να πούμε την αλήθεια, είναι ανώτερη από άπειρες σωματικές ασκήσεις και πολλές άλλες αρετές. Γι' αυτό πρέπει με αυτά τα τίμια ονόματα να ονομάζομε την αρετή αυτή, εξαιτίας των ολόλαμπρων φώτων που γεννά. Όσοι ερωτευθούν αυτή την αρετή, από αμαρτωλοί που ήταν και άχρηστοι και βέβηλη και χωρίς πνευματική γνώση και ασύνετοι και άδικοι, μπορούν να γίνουν με την βοήθεια του Ιησού Χριστού δίκαιοι, χρήσιμοι μπροστά στο Θεό, καθαροί, άγιοι και συνετοί. Και όχι μόνο αυτό, αλλά και μυστηριώδη και απόκρυφα να θεωρούν και να θεολογούν. Και αφού γίνουν θεωρητικοί, κολυμπούν μέσα σ' αυτό το καθαρότατο και άπειρο φως, το αγγίζουν με άρρητα αγγίσματα και μαζί με αυτό κατοικούν και ζουν, γιατί γεύθηκαν ότι ο Κύριος είναι αγαθός. Έτσι εκπληρώνεται καθαρά σ' αυτούς τους πρώτους αγγελιοφόρους ο λόγος του θείου Δαβίδ: "Οι δίκαιοι θα δοξολογήσουν το όνομά σου και οι ευθείς θα κατοικήσουν ενώπιον του προσώπου σου". Γιατί αυτή είναι η πραγματική αλήθεια, αυτοί μόνο ορθά και με ακρίβεια επικαλούνται και δοξολογούν τον Θεό, και επιθυμούν να είναι μαζί Του πάντοτε από αγάπη γι' Αυτόν.
172. Αλλοίμονο στον εσωτερικό άνθρωπο από τα εξωτερικά. Γιατί πολύ θα στενοχωρηθεί ο εσωτερικός άνθρωπος από τις εξωτερικές αισθήσεις. Και αφού στενοχωρηθεί, θα χρησιμοποιήσει μαστίγιο κατά των εξωτερικών αισθήσεων. Εκείνος που τα έχει υποστεί αυτά, εννοεί τα λεγόμενα.
173. Αν ο εσωτερικός μας άνθρωπος νήφει, κατά τους πατέρες, είναι σε θέση να φυλάξει και τον έξω άνθρωπο. Αλλά εμείς και οι κακούργοι δαίμονες από κοινού διαπράττομε τις αμαρτίες. Και οι δαίμονες μόνο με λογισμούς, δηλαδή με φανταστικές εικόνες, ζωγραφίζουν στο νου όπως θέλουν την αμαρτία. εμείς όμως και με λογισμούς εσωτερικώς και με έργα εξωτερικώς. Οι δαίμονες μη έχοντας σώμα, επειδή είναι πνεύματα, μόνο με λογισμούς, με δολιότητα και απάτη, προξενούν και στον εαυτό τους και σ' εμάς την κόλαση. Γιατί αν δεν είχαν στερηθεί το σώμα οι κακούργοι, θα έκαναν συνεχώς και έμπρακτες αμαρτίες, επειδή η προαίρεσή τους είναι πάντοτε έτοιμη στο να ασεβούν.
174. Η μονολόγιστη ευχή σκοτώνει και κάνει στάχτη τις απάτες τους. Γιατί όταν προσκαλείται συνεχώς και ακούραστα από εμάς ο Ιησούς, ο Θεός και Υιός του Θεού, καθόλου δεν επιτρέπει σ' αυτούς, ούτε την αρχή της εισβολήςη οποία κια προσβολή ονομάζεται,ούτε μορφή να υποδείξουν στο νου με τον καθρέφτη της διάνοιας, ούτε λόγους να πουν στην καρδιά. Κι αν δεν εισχωρεί στην καρδιά δαιμονική μορφή, τότε όπως είπαμε, και η καρδιά θα είναι άδεια από πονηρούς λογισμούς. επειδή οι δαίμονες έτσι συνηθίζουν, να πλησιάζουν με λογισμούς και να διδάσκουν κρυφά την κακία.
175. Από την συνεχή λοιπόν ευχή μένει καθαρός ο αέρας της διάνοιας από σκοτεινά σύννεφα, από ανέμους των πονηρών πνευμάτων. Και όταν είναι καθαρός ο καρδιακός αέρας, είναι αδύνατο να μη λάμπει μέσα σ' αυτόν το θεϊκό φως του Ιησού, εκτός αν από κενοδοξία, από έπαρση και επίδειξη φουσκώνουμε και από ελαφρότητα του νου θέλομε να φτάσομε τα ακατάληπτα και άφθαστα. Τότε δεν μας βοηθεί ο Ιησούς, γιατί ο Χριστός, ο Οποίος μάς υπέδειξε και μας δίδαξε την ταπείνωση, μισεί τα πράγματα αυτά.
176. Ας ακολουθούμε λοιπόν την ευχή και την ταπείνωση, αυτά τα δύο, τα οποία μαζί με την νήψη στρέφονται κατά των δαιμόνων σαν μαχαίρι από φλόγα. Μπορούμε λοιπόν, όταν έτσι ζούμε, κάθε ημέρα και ώρα μέσα στην καρδιά μας να εορτάζομε με μυστική ευφροσύνη.
177. Μέσα στους οχτώ γενικότατους λογισμούς της κακίας περιέχεται κάθε λογισμός και από αυτούς γεννιούνται όλοι οι λογισμοί, οπως γεννήθηκε από την Ήρα και τον Δία κάθε βδελυρόςθεός των Ελλήνων σύμφωνα με τους μύθους τους. Όλοι αυτοί οι οχτώ λογισμοί ανεβαίνουν στην πόρτα της καρδιάς του ανθρώπου. Και όταν βρουν το νου αφύλακτο, μπαίνουν με τη σειρά ένας ένας. Οποιοσδήποτε λογισμός από αυτούς τους οχτώ μπει εκεί μέσα, σέρνει μαζί του και ένα κοπάδι από αισχρούς λογισμούς. Και έτσι αφού σκοτίσει το νου, προσκαλεί το σώμα και το παροτρύνει να διαπράξει αισχρές πράξεις.
178. Όποιος λοιπόν συντρίβει την κεφαλή του φιδιού και με αντίρρηση γεμάτη θυμό το γρονθοκοπεί με θυμωμένα λόγια, αυτός απέκρουσε τον πόλεμο. Γιατί λιώνοντας το κεφάλι του φιδιού, ξέφυγε πολλούς πονηρούς λογισμούς και πονηρότατα έργα. Και τότε μένει ήσυχη και ατάραχη η διάνοια, με το να δέχεται ο Θεόςτην εγρήγορσή της στους λογισμούς. το δώρο που της κάνει γι' αυτό ο Θεός είναι γνώση πώς πρέπει να νικά τους αντίπαλους δαίμονες και πώς να νικά τους αντίπαλους δαίμονες και πώς να καθαρίζεται βαθμηδόν η καρδιά από λογισμούς που μολύνουν τον εσωτερικό άνθρωπο, όπως λέει ο Κύριος Ιησούς: "Από την καρδιά εξέρχονται διαλογισμοί πονηροί, πορνείες, μοιχείες. κι αυτά είναι που μολύνουν τον άνθρωπο".
179. Έτσι λοιπόν μπορεί η ψυχή με τη χάρη του Κυρίου να σταθεί με τη δική της ομορφιά, την ωραιότητα και την ευθύτητά της, όπως εξαρχής κτίσθηκε από το Θεό εξαιρετικά ωραία και ειλικρινής, καθώς λέει ο μέγας δούλος του Θεού Αντώνιος: "Όταν η ψυχή βρίσκεται στη φυσική νοερή της κατάσταση - όπως την έπλασε ο Θεός - τότε υπάρχει αρετή". Και πάλι λέει: "Το να είναι ειλικρινής η ψυχή, αυτό είναι η φυσική πνευματική κατάστασή της, όπως έχει δημιουργηθεί". Και παρακάτω λέει: "Ας είμαστε καθαροί στη διάνοιά μας. Εγώ πιστεύω ότι όταν αυτή από παντού είναι καθαρή και στέκεται στο κατά φύση, μπορεί να γίνει διορατική και να βλέπει περισσότερο και μακρύτερα από τους δαίμονες, γιατί έχει τον Κύριο ο οποίος της ανοίγει τα μάτια". Αυτά λέει ο ένδοξος Αντώνιος, όπως γράφει ο Αθανάσιος στο βίο του Μ. Αντωνίου.
180. Κάθε λογισμός παρουσιάζει στο νου τη φαντασία κάποιου αισθητού πράγματος. Γιατί ο σατανάς είναι νους και δεν μπορεί να εξαπατήσει αν δεν μεταχειριστεί τα αισθητά και συνήθη σ' εμάς.
181. Όπως δεν είναι δυνατό να καταδιώκομε τα πουλιά στον αέρα ή να πετούμε όπως εκείνα, γιατί η ανθρώπινη φύση μας δεν έχει αυτή την ιδιότητα, έτσι δεν είναι δυνατό να νικήσομε ασώματους δαιμονικούς λογισμούς, χωρίς ευχή νηπτική και συχνή. ή χωρίς να προσηλώνομε με άκρα προσοχή το μάτι του νου μας στο Θεό. Αν δεν το κάνεις αυτό, κυνηγάς τη γη.
182. Πράγματι, αν θέλεις να καταντροπιάσεις τους λογισμούς και να ησυχάζεις με αγαθότητα και να νήφεις μέσα στην καρδιά σου με ευκολία, ας κολλήσει η ευχή του Ιησού στην αναπνοή σου, και σε λίγες ημέρες θα δεις να γίνεται αυτό.
183. Δεν είναι δυνατό να γραφούν γράμματα πάνω στον αέρα, αλλά πρέπει να χαραχτούν πάνω σε κάποιο σώμα για να μένουν διαρκή. Έτσι και στην κοπιαστική νήψη ας κολλήσομε την ευχή του Ιησού Χριστού, για να μένει η ωραιότατη αρετή της νηφαλιότητας διαρκής μαζί με τον Ιησού Χριστό και μέσω Αυτού να διατηρείται σ' εμάς αναφαίρετη στον αιώνα.
184. Στήριξε τα έργα σου πάνω στον Κύριο και θα βρεις χάρη. Τότε δε θα λέγεται και για μας από τον προφήτη: "Στο στόμα τους Κύριε είσαι κοντά, πολύ μακριά όμως από τα νεφρά τους" (την έδρα του θυμικού). Κανείς, εκτός από τον Ιησού, δεν μπορεί να ειρηνεύσει την καρδιά σου από τα πάθη, παρά αυτός ο Ιησούς Χριστός, που συνένωσε εκείνα που ήταν απομακρυσμένα.
185. Το ίδιο σκοτίζουν την ψυχή, τόσο οι συνομιλίες των λογισμών κατά διάνοια όσο και οι εξωτερικές συναναστροφές και αργολογίες. Για να αποφύγομε τη βλάβη του νου μας πρέπει και τους δύο, δηλ. και τους λογισμούς και τους ανθρώπους που θέλουν να αργολογούν, να τους λυπούμε για πολύ εύλογη κατά Θεόν αιτία, για να μη σκοτισθεί ο νους και χαλαρώσει τη νήψη. Γιατί όταν μάς σκοτίσει η λήθη, χάνομε την προσοχή του νου.
186. Εκείνος που με κάθε προθυμία κρατά την καθαρότητα της καρδιάς, θα αποκτήσει δάσκαλο αυτής της ιερής εργασίας τον νομοθέτη της Χριστό, που θα του υπαγορεύει μυστικά το θέλημά Του. "Θ' ακούσω τι θα πει μέσα μου ο Κύριος ο Θεός", λέει ο Δαβίδ, φανερώνοντας αυτό το πράγμα. Μιλώντας για το νοητό πόλεμο και θέλοντας να δηλώσει την επιστροφή του νου προς τον εαυτό του και την προστατευτική υπεράσπιση από το Θεό, έλεγε: "Και θα ρωτήσει ο άνθρωπος, άραγε ο δίκαιος θα αμοιφθεί;". Κατόπιν από τη συζήτηση ανάμεσά τους, εγκρίθηκε η απόφαση: "Άρα υπάρχει ο Θεός που θα κρίνει αυτούς", δηλ. τους πονηρούς δαίμονες, στο χώρο της καρδιάς μας. Και σε άλλο μέρος λέει: "Θα προσέλθει άνθρωπος με βαθιά καρδιά και θα υψωθεί ο Θεός". Και τότε τις πληγές των δαιμόνων θα τις θεωρήσομε σαν βέλη νηπιών.
187. Με παιδαγωγημένη τη καρδιά μας από τη σοφία ας ζούμε πάντοτε, κατά τον Δαβίδ, αναπνέοντας αδιάκοπα αυτή τη δύναμη του Θεού Πατέρα και τη σοφία του Θεού, τον Ιησού Χριστό. Αν από οιαδήποτε περίσταση χαλαρωθούμε και αμελήσομε τη νοητή αυτή εργασία, το άλλο πρωί ας σφίξομε πάλι γερά τη μέση του νου μας και ας ξαναρχίσομε με δύναμη τη νοητή αυτή εργασία. Γιατί δεν έχομε απολογία, αν γνωρίζομε το καλό και δεν το πράξομε.
188. Τα φαγητά που φέρνουν αρρώστια, μας ενοχλούν μόλις τα βάλομε στο στομάχι μας. όποιος φάει από αυτά αισθάνεται αμέσως την ενόχληση, αν όμως πιει γρήγορα κάποιο φάρμακο και κάνει εμετό, μένει αβλαβής. Έτσι και ο νους, αν δεχτεί πονηρούς λογισμούς και τους καταπιεί κι αισθανθεί την πικρία τους, τότε με την ευχή του Ιησού που κραυγάζει από τα βάθη της καρδιάς του, εύκολα τους κάνει εμετό και τελείως τους αποβάλλει. έτσι - με τη βοήθεια του Θεού - η μάθηση, και με τη μάθηση η πείρα, έχουν δώσει σε όσους έχουν την νήψη να εννοήσουν για το θέμα αυτό.
189. Με την αναπνοή σου ένωσε τη νήψη και το όνομα του Ιησού. Η αδιάκοπη μελέτη θανάτου και ταπείνωση. Γιατί ωφελούν πολύ και τα δύο.
190. Είπε ο Κύριος: "Μάθετε από μένα ότι είμαι πράος και η καρδιά μου ταπεινή και θ' αναπαυθούν οι ψυχές σας".
191. Είπε ο Κύριος: "Όποιος ταπεινώσει τον εαυτό του όπως το παιδί τούτο, θα υψωθεί. ενώ όποιος υψώνει τον εαυτό του, θα ταπεινωθεί". "Από εμένα", λέει, "μάθετε". Βλέπεις ότι μάθηση είναι η ταπείνωση. Γιατί η εντολή Του είναι ζωή αιώνια. Κι αυτή είναι η ταπείνωση. Ο μη ταπεινός λοιπόν ξεγλύστρησε από τη ζωή και θα βρεθεί στο αντίθετο της ζωής.
192. Κάθε αρετή οικοδομείται με τη ψυχή και το σώμα. Και κτίσματα του Θεού είναι και η ψυχή και το σώμα, με τα οποία η αρετή όπως είπα παίρνει ύπαρξη. Πώς τότε δεν είμαστε ολότελα μανιακοί όταν καυχιόμαστε για τα στολίδια της ψυχής και του σώματος που δεν είναι δικά μας και κενοδοξούμε και στηριζόμαστε πάνω στην υπερηφάνεια που είναι σαν καλαμένιο ραβδί, και το Θεό που υπερέχει απείρως κατά το μέγεθος από εμάς τον διεγείρομε εναντίον μας, πράγμα που είναι πάρα πολύ φρικτό, με την υπερβολική μας ανομία και ανοησία; Γιατί ο Κύριος αντιτίθεται στους υπερήφανους. Αντί να μιμούμαστε τον Κύριο με ταπείνωση, πιάνομε φιλία με τον δαίμονα, τον εχθρό του Κυρίου, από φρόνημα κενόδοξο και υπερήφανο. Γι' αυτό έλεγε ο Απόστολος: "Τι έχεις που δεν το έλαβες; Μήπως εσύ έπλασες τον εαυτό σου; Και αν το σώμα και την ψυχή, από τα οποία και στα οποία και με τα οποία οικοδομείται κάθε αρετή, τα έλαβες από το Θεό, γιατί καυχιέσαι σαν να μην τα έλαβες;". Ο Κύριος είναι που σου τα δωρίζει.
193. Δεν είναι τίποτε άλλο ο τέλειος καθαρισμός της καρδιάς, με τον οποίο και ταπείνωση και κάθε αγαθό βρίσκεται μέσα μας προερχόμενο από τον ουρανό, παρά το να μην επιτρέπουμε διόλου στους λογισμούς που προβάλλουν το κεφάλι τους, να μπουν στην ψυχή.
194. Η φύλαξη του νου, με τη βοήθεια του Θεού και μόνο για το Θεό, όταν πολυκαιρίσει στην ψυχή, χορηγεί φρόνηση στο λογικό για τους κατά Θεόν αγώνες. Μεγάλη ικανότητα δίνει σ' εκείνον που την έχει, να διευθύνει και να διευθετεί τα έργα και τους λόγους του με κρίση και σκέψη ευπρόσδεκτες στον Κύριο.
195. Τα διακριτικά του Αρχιερέα στην Παλαιά Διαθήκη ήταν προτυπώσεις της καθαρής καρδιάς, για να προσέχομε κι εμείς στο άμφιο της καρδιάς μας μήπως μαυρίσει από την αμαρτία και να το καθαρίζομε με δάκρυα και μετάνοια και προσευχή. Γιατί ο νους είναι κάτι το ελαφρό και ευκίνητο και δύσκολα μπορεί να αναχαιτιστεί από τις παράνομες ενθυμήσεις. Ακολουθεί με την ίδια ευκολία και τις κακές και τις καλές διανοητικές φαντασίες.
196. Μακάριος πραγματικά είναι εκείνος που έχει κολλήσει την ευχή του Ιησού στη διάνοιά του και φωνάζει προς Αυτόν ακατάπαυστα μέσα στην καρδιά του, όπως είναι ενωμένος ο αέρας με τα σώματά μας ή η φλόγα με το κερί. Όταν περνά ο ήλιος πάνω από τη γη, φέρνει την ημέρα. Και το άγιο και σεβάσμιο όνομα του Κυρίου, όταν λάμπει συνεχώς μέσα στο νου μας, θα γεννήσει αναρίθμητες έννοιες, λαμπρές σαν τον ήλιο.
197. Όταν διασκορπιστούν τα σύννεφα, ο αέρας φανερώνεται καθαρός. Και όταν διασκορπιστούν οι φαντασίες των παθών από τον ήλιο της δικαιοσύνης Ιησού Χριστό, τότε οπωσδήποτε γεννιούνται στην καρδιά φωτεινά και αστραφτερά νοήματα, επειδή φωτίστηκε ο αέρας της καρδιάς από τον Ιησού. Γιατί λέει ο Εκκλησιαστής: "Όσοι θαρρούν στον Κύριο θα εννοήσουν την αλήθεια, και οι πιστοί θα παραμένουν κοντά Του με αγάπη".
198. Είπε ένας από τους Αγίους: "Αν θέλεις να μνησικακείς, να μνησικακείς εναντίον των δαιμόνων. και αν θέλεις να έχεις εχθρό, να εχθρεύεσαι το σώμα σου παντοτεινά. Η σάρκα είναι δόλιος φίλος και όσο την περιποιήσαι, τόσο περισσότερο πολεμεί". Και πάλι είπε: "Απόκτησε έχθρα κατά του σώματός σου και πόλεμο εναντίον της κοιλιάς σου".
199. Στα προηγούμενα, στην πρώτη και την δεύτερη εκατοντάδα, γράψαμε για τους κόπους της ιερής ησυχίας του νου, όχι καρπούς της διάνοιάς μας μόνο, αλλά και από όσα μας διδάσκουν οι λόγοι των θεοφόρων Πατέρων σχετικά με την καθαρότητα του νου. Τώρα, αφού πούμε λίγα για το κέρδος της φυλάξεως του νου, θα σταματήσομε τον λόγο.
200. Έλα λοιπόν ακολούθησέ με στη συνεχή εργασία της μακάριας φυλάξεως του νου, οποιοσδήποτε και αν είσαι, αν ποθείς να δεις ημέρες αγαθές, και με τη χάρη του Κυρίου, θα σε διδάξω τη φανερή εργασία και τον τρόπο ζωής των νοερών δυνάμεων. Δεν θα χορτάσουν οι άγγελοι να υμνούν τον Ποιητή, ούτε ο καθαρός νους να αγωνίζεται να τους φτάσει. Και όπως οι άυλοι δεν φροντίζουν για τροφή, έτσι ούτε οι υλικοί άυλοι φροντίζουν για τροφή, αν βέβαια μπουν στον ουρανό της ησυχίας του νου.
201. Όπως λοιπόν οι αγγελικές δυνάμεις δεν φροντίζουν για χρήματα ή κτήματα, έτσι ούτε και εκείνοι που καθάρισαν την όραση της ψυχής και συνήθισαν στην αρετή, δε θα νοιαστούν για την ταλαιπωρία από τα πονηρά πνεύματα. Και όπως στα ουράνια πνεύματα είναι φανερός ο πλούτος της προκοπής προς το Θεό, έτσι και σ' όσους ασκούν τη νήψη είναι φανερός ο έρωτας και η αγάπη τους προς το Θεό, η ενατένιση και η ανάβασή τους προς Αυτόν. Γεμάτοι από θείο έρωτα προχωρούν συνεχώς σε πνευματικές αναβάσεις χωρίς να χορταίνουν, επειδή γεύθηκαν το θείο και εκστατικό πόθο. δε θα σταματήσουν μέχρις ότου φτάσουν τα Σεραφείμ. Ούτε θα αφήσουν τη νήψη του νου και την ερωτική ανύψωση, μέχρις ότου γίνουν Άγγελοι, με τη χάρη του Ιησού Χριστού του Κυρίου μας.
202. Δεν υπάρχει δυνατότερο δηλητήριο από το δηλητήριο της ασπίδας και του βασιλίσκου. Και δεν υπάρχει κακία χειρότερη από την φιλαυτία. Παιδιά της φιλαυτίας που κινούνται με ορμή είναι: ο αυτοέπαινος μέσα στην καρδιά, η αυταρέσκεια, η γαστριμαργία, η πορνεία, η κενοδοξία, ο φθόνος, και η κορωνίδα όλων, η υπερηφάνεια, η οποία γνωρίζει όχι μόνο ανθρώπους, αλλά και Αγγέλους να ρίχνει από τον Ουρανό και να τους ντύνει με σκοτάδι αντί με φως.
203. Αυτά σου γράφω, Θεόδουλε, εγώ που έχω όνομα που δηλώνει ησυχία, αν και διαψεύδεται αυτό από την πράξη. Ίσως όμως δεν είναι δικά μου τα γραφόμενα, αλλά ό,τι έδωσε ο Θεός, που Τον υμνεί και Τον δοξάζει ως Πατέρα και Υιό και Άγιο Πνεύμα όλη η λογική φύση των Αγγέλων και των ανθρώπων και όλη η κτίση, την οποία δημιούργησε η άρρητη Τριάδα, ο ένας Θεός. Είθε κι εμείς να γίνομε μέτοχοι της λαμπρής βασιλείας Του, με τις ευχές της υπέραγνης Θεοτόκου και των οσίων Πατέρων μας. Στον ακατάληπτο Θεό, δόξα αιώνια. Αμήν.
------------------------------------------
(πηγή: Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, μεταφρ. Αντώνιος Γαλίτης, εκδ. Το περιβόλι της Παναγίας, 1986, α΄τόμος, σελ. 180-215).
Άγιος Ησύχιος ο Πρεσβύτερος
103. Πρέπει να κοπιάζομε για να φυλάξομε τα πολύτιμα. Και πολύτιμα πράγματι είναι εκείνα που μας προφυλάγουν από κάθε αισθητή και νοητή κακία. κι αυτά είναι η φύλαξη του νου και η επίκληση του Ιησού Χριστού, το να βλέπομε πάντοτε στο βάθος της καρδιάς και να ησυχάζομαι ακατάπαυστα στη διάνοια - για να πω έτσι - ακόμα και από εκείνους τους λογισμούς που μας φαίνονται ότι είναι καλοί, και να φροντίζομε να βρισκόμαστε άδειοι από λογισμούς. έτσι δεν θα μπαίνουν στην διάνοιά μας απαρατήρητοι οι κλέφτες δαίμονες. Αν και κοπιάζομε όταν παραμένομε στο έργο αυτό της καρδιάς, όμως κοντά είναι η παρηγοριά.
104. Εκ φύσεως η καρδιά, όταν φυλάγεται αδιάκοπα και δεν της επιτρέπεται να δέχεται τις μορφές και τις εικόνες και τις φαντασίες των σκοτεινών και πονηρών πνευμάτων, γεννά από τον εαυτό της λογισμούς που φεγγοβολούν. Όπως το κάρβουνο γεννά φλόγα, έτσι πολύ περισσότερο ο Θεός, ο Οποίος κατοικεί μέσα στην καρδιά με το άγιο Βάπτισμα, αν βρίσκει τον αέρα της διάνοιάς μας καθαρό από τους ανέμους της πονηρίας και φρουρούμενο από την τήρηση του νου, ανάβει την διάνοιά μας για να δοθεί σε θεωρίες, όπως η φλόγα το κερί.
105. Πρέπει πάντοτε να στρέφομε μέσα στο χώρο της καρδιάς μας το όνομα του Ιησού Χριστού, όπως η αστραπή στρέφεται στο στερέωμα, όταν πρόκειται να πέσει η βροχή. Αυτό το γνωρίζουν ακριβώς εκείνοι που έχουν πείρα του νου και του εσωτερικού πολέμου. Έτσι θα διευθύνομε με τάξη στρατηγική τον νοητό αυτό πόλεμο: Πρώτα, προσοχή. κατόπιν, όταν δούμε ότι ήρθε ο εχθρός λογισμός στην καρδιά μας, να τον χτυπήσομε οργισμένοι με λόγια κατάρας. Τρίτον, αμέσως να προσευχηθούμε εναντίον του, συγκεντρώνοντας την καρδιά με την επίκληση του Ιησού Χριστού για να καταπέσει αμέσως η δαιμονική φανταστική εικόνα, ώστε να μην ακολουθήσει ο νους την φαντασία, σαν νήπιο που πλανιέται από κάποιον ψευδοθαυματοποιό.
106. Ας κοπιάσομε σαν τον Δαβίδ, κράζοντας το "Κύριε Ιησού Χριστέ". Ας βραχνιάσει ο λάρυγγάς μας και ας μην κουράζονται τα μάτια του νου μας από το να ελπίζομε στον Κύριο το Θεό μας.
107. Ας θυμόμαστε πάντοτε την παραβολή του άδικου κριτή, που ειπε ο Κύριος για να διδάξει ότι πρέπει να προσευχόμαστε πάντοτε και να μην αποθαρρυνόμαστε, και θα βρούμε το κέρδος και την προστασία από τους πονηρούς δαίμονες.
108. Όπως εκείνος που ατενίζει προς τον ήλιο, είναι αδύνατο να μην φωτίζεται πλουσιοπάροχα το πρόσωπό του, έτσι κι εκείνος που σκύβει μέσα στον άερα της καρδιάς, δεν είναι δυνατό να μην φωτίζεται.
109. Όπως είναι αδύνατο να ζήσει κανείς στη ζωή αυτή χωρίς να τρώει και να πίνει, έτσι είναι αδύνατο, χωρίς φύλαξη του νου και καθαρότητα της καρδιάς, δηλαδή χωρίς εκείνο που λέγεται νήψη, να φτάσει η ψυχή σε κάτι πνευματικό και αρεστό στο Θεό, ή να ελευθερωθεί από την κατά διάνοια αμαρτία, ακόμη και αν βιάζει κανείς τον εαυτό του να μην αμαρτάνει από τον φόβο των κολάσεων.
110. Αλλά και εκείνοι που απέχουν με κάποια βία από την αμαρτία, είναι μακάριοι ενώπιον του Θεού, των Αγγέλων και των ανθρώπων, γιατί λογαριάζονται ως "βιαστές" της Βασιλείας των Ουρανών.
111. Η θαυμαστή ωφέλεια του νου από την ησυχία είναι ότι όλα τα αμαρτήματα, τα οποία πρωτύτερα χτυπούσαν την πόρτα του νου μόνο με λογισμούς, ώστε αν γίνονταν δεκτοί αυτοί από την διάνοια, να γίνουν αισθητά και χοντρά αμαρτήματα, όλα αυτά τα κόβει η διανοητική και νηπτική αρετή, γιατί τα εμποδίζει να μπουν στον εσωτερικό μας άνθρωπο και να γίνουν έργα πονηρά. και αυτό, με την δύναμη και τη βοήθεια του Κυρίου μας Ιησού Χριστού.
112. Η Παλαιά Διαθήκη είναι εικόνα της εξωτερικής και αισθητής σωματικής ασκήσεως. Το Άγιο Ευαγγέλιο, η Καινή Διαθήκη, είναι εικόνα της προσοχής, δηλαδή της καθαρότητας της καρδιάς. Η Παλαιά δεν τελειοποιούσε ούτε ολοκλήρωνε τον εσωτερικό άνθρωπο στη θεοσέβεια, -όπως λέει ο Απόστολος: "Κανένα δεν τελειοποίησε ο Νόμος"- αλλά εμπόδιζε μόνο τα χοντρά αμαρτήματα, Γιατί από το να εμποδίσει να βγάζει κάποιος το μάτι και το δόντι του πλησίον, ακόμη και το να κόβει κανείς τους πονηρούς λογισμούς και τις πονηρές ενθυμήσεις από την καρδιά - που είναι διάταξη του Ευαγγελίου- είναι ανώτερο και συντελεί περισσότερο στην καθαρότητα της ψυχής. Έτσι και τα σχετικά με την σωματική αρετή και άσκηση, εννοώ τη νηστεία, την εγκράτεια, τη χαμαικοιτία. την ορθοστασία, την αγρυπνία και τα λοιπά που αναφέρονται στο σώμα και κάνουν να ησυχάζει το παθητικό μέρος του σώματος από την έμπρακτη αμαρτία, όπως είπα και για την Παλαιά Διαθήκη, είναι καλά και αυτά. Γιατί όλα αυτά είναι παιδαγωγία του εξωτερικού ανθρώπου και φρούρηση των παθών που ενεργούνται σωματικά, αλλά και τα κατά διάνοια αμαρτήματα φρουρούν, δηλαδή εμποδίζουν, όπως για παράδειγμα μπορούν να μας απαλλάξουν με τη βοήθεια του Θεού, από το φθόνο, την οργή και τα λοιπά.
113. Η καθαρότητα της καρδιάς, δηλαδή η φύλαξη και τήρηση του νου, τύπος της οποίας είναι η Καινή Διαθήκη, αν την φυλάγομε όπως πρέπει, ξεριζώνει και κόβει όλα τα πάθη και όλα τα κακά από την καρδιά, και εισάγει χαρά, καλή ελπίδα, κατάνυξη, πένθος, δάκρυα, ακριβή γνώση του εαυτού μας και των αμαρτιών μας, μνήμη θανάτου, ταπείνωση αληθινή, αγάπη άπειρη προς το Θεό και τους ανθρώπους και εγκάρδιο θείο έρωτα.
114. Όπως δεν είναι δυνατό, εκείνος που βαδίζει, να μην κόβει τον αέρα για να περπατήσει, έτσι είναι αδύνατο να μην πολεμείται ακατάπαυστα η καρδιά του ανθρώπου από τους δαίμονες ή να επηρεάζεται κρυφά από αυτούς, και αν ακόμη έχει μεγάλη σωματική άσκηση.
115. Αν θέλεις όχι μόνο να νομίζεσαι μοναχός ενάρετος και επιεικής και ενωμένος πάντοτε με το Θεό, αλλά και να είσαι στην πραγματικότητα τέτοιος, τότε να εξασκείς με όλη σου την δύναμη την αρετή της νοερής προσοχής, η οποία είναι φύλαξη και τήρηση του νου και τέλεια καρδιακή γλυκειά ησυχία, μια ψυχική κατάσταση μακάρια και χωρίς φαντασία που δεν βρίσκεται σε πολλούς.
116. Αυτή λέγεται νοητή φιλοσοφία. Βάδιζέ την με μεγάλη νήψη και θερμή προθυμία μαζί με την ευχή του Ιησού, με ταπείνωση και αδιάκοπη δέηση και με σιωπή των αισθητών και νοητών χειλέων, με εγκράτεια φαγητών και ποτών και κάθε αμαρτωλού πράγματος. Βάδιζέ την πάνω στο δρόμο της διάνοιας με συναίσθηση και με φρόνηση. Και αυτή θα σε διδάξει, με τη βοήθεια του Θεού, εκείνα που δεν τα γνώριζες και θα σου φανερώσει και θα σε φωτίσει και θα σε συνετίσει και θα σε μάθει πράγματα, τα οποία πρωτύτερα ήταν αδύνατο να τα βάλεις στο νου σου, καθώς περπατούσες μέσα στο σκοτάδι των παθών και των σκοτεινών έργων και ήσουν σκεπασμένος από την λήθη και την άβυσσο της συγχύσεως.
117. Όπως οι κοιλάδες παράγουν άφθονο σιτάρι, έτσι και η νοητή αυτή εργασία γεμίζει την καρδιά με όλα τα αγαθά. Ή μάλλον θα σου τα δώσει ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός, που χωρίς την βοήθειά Του δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα. Και πρώτα θα βρεις τη νοητή αυτή εργασία ως σκάλα. Έπειτα ως βιβλίο που διαβάζεται. Κατόπιν, όταν προκόψεις σ' αυτήν, θα την βρεις ως επουράνια πόλη Ιερουσαλήμ, και τον βασιλιά Χριστό των δυνάμεων του Ισραήλ θα τον δεις καθαρά με τον νου μαζί με τον Ομοούσιο Πατέρα Του και το προσκυνητό Άγιο Πνεύμα.
118. Με μια ψεύτικη φαντασία πάντοτε οι δαίμονες μας οδηγούν στο να αμαρτάνομε. Με μια φαντασία σχετική με την φιλαργυρία και το κέρδος οδήγησαν τον άθλιο Ιούδα να παραδώσει τον Κύριο και Θεό των όλων. Και με το ψεύδος μιας τιποτένιας αναπαύσεως και τιμής και κέρδους και δόξας τον οδήγησαν στην αγχόνη και του προξένησαν αιώνιο θάνατο, ανταμείβοντάς τον οι άθλιοιμε τα αντίθετα απ' όσα του είχαν παρουσιάσει με την ψεύτικη φαντασία τους, εννοώ την προσβολή των πονηρών λογισμών.
119. Κοίταξε, πώς με φαντασία και ψεύδος και κούφιες υποσχέσεις μάς κατανικούν οι εχθροί της σωτηρίας μας. Και αυτός ο σατανάς με τον ίδιο τρόπο κατακρημνίσθηκε από το ουράνιο ύψος ως αστραπή, επειδή έβαλε στη φαντασία του να γίνει ίσος με τον Θεό. Και τον Αδάμ τον χώρισε ο σατανάς από το Θεό, παρουσιάζοντάς του τη φαντασία ότι θα γινόταν ίσος με τον Θεό. Και έτσι συνηθίζει να εξαπατά όλους όσοι αμαρτάνουν ο ψεύτης και δόλιος εχθρός.
120. Πικραίνεται η καρδιά μας από το δηλητήριο και τους πονηρούς λογισμούς, όταν από την αμέλειά μας και τη λήθη μας απομακρυνόμαστε πολύ από την προσοχή και την ευχή του Ιησού. γλυκαινόμαστε όμως πάλι με την αίσθηση μιας γλυκύτητας ή μιας μακάριας αγαλλιάσεως, όταν όσα αναφέραμε πιο πάνω τα εκτελούμε σταθερά και πρόθυμα μέσα στο εργαστήριο της διάνοιάς μας, μ' επιμέλεια και με θείο έρωτα. Τότε, προθυμοποιούμαστε να βαδίζομε το δρόμο της καρδιακής ησυχίας όχι για άλλο τίποτε, αλλά για χάρη της γλυκιάς ηδονής και ευχαριστήσεως που έρχεται από αυτήν στην ψυχή.
121. Επιστήμη των επιστημών και τέχνη των τεχνών είναι η αντιμετώπιση των κακούργων και πονηρών λογισμών. Άριστος τρόπος λοιπόν και τέχνη αντιμετωπίσεώς τους είναι το να βλέπομε την φαντασία με την οποία γίνεται η προσβολή, βοηθημένοι από την χάρη του Κυρίου, και να φυλάγομε το νου μας όπως προφυλάγομε το μάτι μας και μ' αυτό παρακολουθούμε άγρυπνα όποιον τύχει να έρχεται να μας το χτυπήσει, και με όλη μας τη δύναμη εμποδίζομε να μπει σ' αυτό η παραμικρή αγκίδα.
122. Δεν μπορεί να γεννήσει το χιόνι φλόγα ή το νερό φωτιά, ούτε ο θάμνος σύκα. Έτσι δεν μπορεί να ελευθερωθεί η καρδιά του ανθρώπου από δαιμονικούς λογισμούς και λόγια και έργα, αν δεν καθαρίσει το εσωτερικό της και δε φυλάξει τη νήψη ενωμένη με την ευχή του Ιησού και δεν κατορθώσει την ταπείνωση και την ψυχική ησυχία και δε σπεύδει να βαδίζει έτσι με μεγάλη προθυμία. Η απρόσεκτη όμως ψυχή αναγκαστικά θα γίνει στείρα από κάθε αγαθό και τέλειο νόημα, σαν άκαρπο μουλάρι, χωρίς σύνεση και πνευματική φρόνηση. Η πραγματική ειρήνη της ψυχής είναι το γλυκό πράγμα και όνομα Ιησούς και το άδειασμα από εμπαθείς σκέψεις.
123. Όταν συμφωνήσει η ψυχή με τις επιθυμίες του σώματος, τότε κτίζουν μαζί μια πόλη κενοδοξίας και έναν πύργο υπερηφάνειας και βάζουν ως κατοίκους τους ασεβείς λογισμούς, Ο Κύριος με τον φόβο της κολάσεως συγχέει και διασπά αυτή τη συμφωνία, αναγκάζοντας την κυρίαρχη ψυχή να μιλά και να φρονεί διαφορετικά και αντίθετα από το σώμα. Από το φοβο της κολάσεως επέρχεται ο διαμερισμός αυτός, επειδή το σαρκικό φρόνημα είναι έχθρα του Θεού και δεν υποτάσσεται στο νόμο του Θεού.
124. Τα καθημερινά μας έργα, πρέπει να τα ζυγίζομε κάθε στιγμή και να τα προσέχομε, και το βράδυ να τα ελαφρώνομε όσο μπορούμε περισσότερο με τη μετάνοια, αν θέλομε, με τη βοήθεια του Χριστού, να νικήσομε την κακία. Και πρέπει να παρατηρούμε προσεκτικά, αν εκτελούμε όλα τα αισθητά και φανερά έργα μας σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, ενώπιον του Θεού και μόνο για το Θεό, για να μην παρασυρόμαστε παράλογα από τις αισθήσεις μας.
125. Αν, με τη βοήθεια του Θεού, κάθε ημέρα κερδίζομε από τη νήψη μας, δεν πρέπει να συμπεριφερόμαστε με αδιαφορία και να ζημιωνόμαστε με πολλές επιβλαβείς συνομιλίες. αλλά μάλλον πρέπει να καταφρονούμε τα μάταια για το αξιαγάπητο και γλυκό κέρδος της αρετής αυτής και την ομορφιά της.
126. Δίκαια και κατά φύση, όπως τα δημιούργησε ο Θεός, οφείλουμε να κινούμε τα τρία μέρη της ψυχής. Το θυμικό εναντίον του εξωτερικού εαυτού μας και του σατανά γιατί λέει: "Να οργίζεστε κατά της αμαρτίας, δηλαδή να οργίζεστε εναντίον σας και εναντίον του διαβόλου, για να μην αμαρτάνετε στο Θεό". Το επιθυμητικό να το στρέφομε προς το Θεό και την αρετή. Το λογιστικό να το βάλομε επικεφαλής των δύο άλλων με σοφία και επιτηδειότητα, ώστε να δίνει σ' αυτά διαταγές, να τα συμβουλεύει, να τα τιμωρεί και να τα εξουσιάζει, όπως ο βασιλιάς τους δούλους. και τότε αυτά θα τα κυβερνά το λογικό μας σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, αν και τα πάθη επαναστατούν εναντίον του λογικού. Και να βάλομε επιστάτη πάνω στα πάθη το λογικό να τα ηγεμονεύει. Γιατί λέει ο αδελφόθεος Ιάκωβος: "Αν το λογικό κάποιου δε σφάλλει, αυτός είναι τέλειος , και έχει τη δύναμη να χαλιναγωγήσει και όλο το σώμα". Επειδή, για να πούμε την αλήθεια, κάθε ανομία και αμαρτία με τα τρία αυτά μέρη της ψυχής επιτελείται, όπως και κάθε αρετή και δικαιοσύνη πάλι από αυτά τα τρία γίνεται.
127. Τότε ο νους σκοτίζεται και μένει άκαρπος, όταν ή διατυπώσει λόγους κοσμικούς, ή τους δεχτεί στη διάνοιά του και τους συζητήσει, ή ασχοληθεί μάταια με πράγματα αισθητά με το σώμα και με το νου, ή παραδώσει τον εαυτό του σε ματαιότητες. Αμέσως τότε χάνει τη θέρμη και την κατάνυξη και την παρρησία προς το Θεό και τη θεία γνώση. Επειδή όσο προσέχομε στο νου, φωτιζόμαστε. και όσο δεν προσέχομε, σκοτιζόμαστε.
128. Εκείνος που κάθε μέρα επιδιώκει και ζητεί την ειρήνη και την ησυχία του νου, αυτός εύκολα θα καταφρονήσει κάθε αισθητό πράγμα, για να μη κοπιάζει μάταια. Όποιος όμως ξεγελάει τη συνείδησή του, θα κοιμηθεί πικρά τον θάνατο της λήθης, το οποίο ο Δαβίδ παρακαλεί να μην πάθει. Λέει και ο Απόστολος: "Όποιος ξέρει το καλό και δεν το κάνει, έχει αμαρτία".
129. Ο νους επιστρέφει στην τάξη του και στην νήψη, από όπου είχε απομακρυνθεί από αμέλεια, αν τον επιμεληθούμε και αν με θερμή προθυμία τον επαναφέρομε στην πρακτική εργασία της νήψεως.
130. Ο όνος που γυρίζει το μύλο, δεν μπορεί να βγει παραπέρα από τον κύκλο του μύλου, όπου είναι δεμένος. Ούτε ο νους μπορεί να προχωρήσει στην αρετή που φέρνει στην τελειότητα, αν δεν τακτοποιήσει το εσωτερικό του. Γιατί είναι τυφλός στα εσωτερικά του μάτια και δεν μπορεί να βλέπει την αρετή και τον Ιησού που ακτινοβολεί.
131. Ένα ζωηρό και υπερήφανο άλογο ορμά χαρούμενο όταν δεχτεί αναβάτη στη ράχη του. Και ένας δεκτικός νους τέρπεται, όταν δεχτεί το φως του Κυρίου και εισέλθει σ' αυτό, αφού ελευθερωθεί από τα νοήματά του. Θα βαδίσει από τη δύναμη της πρακτικής φιλοσοφίας του νου, με άρνηση του ίδιου του εαυτού του, σε άρρητη δύναμη που θεωρεί τα άρρητα και τις αρετές. Και αφού δεχτεί το βάθος των θείων και υψηλών εννοιών του απείρου, θα φανερωθεί σ' αυτόν, όσο είναι δυνατό στην καρδιά, ο Θεός των θεών. Ο νους από έκπληξη δοξάζει με αγάπη το Θεό που βλέπεται και βλέπει, και που τόσο για το ένα όσο και για το άλλο σώζει εκείνον που στρέφει το βλέμμα του σ' Αυτόν.
132. Η καρδιακή ησυχία, όταν πραγματοποιείται, θα δει με μυστική γνώση τον υψηλό βυθό. και θ' ακούσει εξαίρετα πράγματα από το Θεό το αυτί του νου που ησυχάζει.
133. Ο οδοιπόρος που πρόκειται να περάσει μακρύ και δύσβατο και δύσκολο δρόμο και φοβάται να μην παραπλανηθεί στην επιστροφή, βάζει σημάδια στο δρόμο για να οδηγείται και να επιστρέψει εύκολα. Ο άνθρωπος που βαδίζει με νήψη και προσευχή, βάζει για σημάδια λόγους, επειδή φοβάται κι αυτός να μην πλανηθεί στον δρόμο.
134. Στον οδοιπόρο, το να γυρίσει πίσω εκεί που ξεκίνησε, γίνεται πρόξενο χαράς. Για τον αγωνιστή όμως, το να γυρίσει πίσω, είναι καταστροφή ψυχής και σημάδι απομακρύνσεως από τα έργα, τους λόγους και τις σκέψεις που αρέσουν στο Θεό. Και στον καιρό του θανατηφόρου ύπνου της ψυχής θα έχει τους λογισμούς να τον κεντούν και να τον ξυπνούν με την υπόμνηση του βαριού ύπνου και της ραθυμίας που του ήρθε από την αμέλειά του.
135. Όταν περιπέσομε σε θλίψη, σε απόγνωση και απελπισία, τότε πρέπει να κάνομε ό,τι έκανε και ο Δαβίδ, δηλαδή να ξεχύνομε τη δέησή μας μπροστά στο Θεό και να αναγγέλομε τη θλίψη μας στον Κύριο. Πρέπει να εξομολογούμαστε στο Θεό, επειδή μπορέι με σοφία να ρυθμίσει τις υποθέσεις μας και να ελαφρώσει τη θλίψη μας, αν μας συμφέρει, και να μας γλυτώσει από την ολέθρια και καταστρεπτική λύπη.
136. Ο θυμός που στρέφεται παρά φύση εναντίον των ανθρώπων, η λύπη η όχι κατά το θέλημα του Θεού και η ακηδία, είναι εξίσου καταστρεπτικά των καλών λογισμών και των λογισμών της μυστικής γνώσεως. τα οποία διασκορπίζει ο Κύριος όταν του εξομολογούμαστε τις θλίψεις μας και μας εμπνέει χαρά.
137. Λογισμούς που έχουν στερεωθεί μέσα στην καρδιά μας παρά τη θέλησή μας και παραμένουν εκεί, έχει το ιδίωμα να τους εξαφανίζει η ευχή του Ιησού όταν τη λέμε με νήψη από τα βάθη της καρδιάς μας.
138. Όταν μας θλίβουν πολλοί και παράλογοι λογισμοί, θα βρούμε ανακούφιση και χαρά όταν μεμφθούμε και κατηγορήσουμε τους εαυτούς μας με ειλικρίνεια και αβίαστα ή όταν τους αναγγείλομε στον Κύριο, όπως ακριβώς θα τους λέγαμε σε άνθρωπο. Και οπωσδήποτε με τους δύο αυτούς τρόπους θα βρούμε ανάπαυση σε κάθε περίπτωση.
139. Οι Πατέρες θεωρούν τον Μωυσή εικόνα του νου. Γιατί ο Μωυσής βλέπει το Θεό στην βάτο, και λάμπει το πρόσωπό του, και θεός Φαραώ γίνεται από το Θεό των θεών. μαστιγώνει την Αίγυπτο και ελευθερώνει τον Ισραήλ και νομοθετεί. Αυτά όταν τα θεωρήσομε αλληγορικά και πνευματικά, είναι ενέργειες και πλεονεκτήματα του νου.
140. Εικόνα του εξωτερικού ανθρώπου είναι ο Ααρών, ο αδελφός του νομοθέτη. Έτσι κι εμείς, όταν κατηγορούμε με θυμό τον εξωτερικό μας άνθρωπο, όπως ο Μωυσής, έκανε στον Ααρών όταν αυτός έσφαλλε, του λέμε: "Σε τι σε αδίκησε ο Ισραήλ και βιάστηκες να τον απομακρύνεις από τον ζώντα Θεό, τον Παντοκράτορα Κύριο;".
141. Ο Κύριος μαζί με όλα τα άλλα αγαθά μάς δίδαξε και αυτό, όταν ήταν να αναστήσει το Λάζαρο: να καταστέλλομε με επιβολή την έλλειψη ανδρείας και την αστάθεια της ψυχής και να έχομε ένα αυστηρό ήθος με αυτομεμψία. αυτό ελευθερώνει την ψυχή από την φιλαυτία, την κενοδοξία και την υπερηφάνεια.
142. Όπως είναι αδύνατο να περάσει κανείς μεγάλο πέλαγος χωρίς μεγάλο πλοίο, έτσι είναι αδύνατο να διώξει κανείς μια προσβολή ενός πονηρού λογισμού χωρίς την επίκληση του Ιησού Χριστού.
143. Η αντίρρηση αποστομώνει, ενώ η επίκληση του Ιησού Χριστού διώχνει από την καρδιά τους πονηρούς λογισμούς. Όταν η προσβολή του πονηρού λογισμού διαμορφωθεί στην εικόνα ενός αισθητού πράγματος μέσα στην ψυχή, π.χ. με το πρόσωπο εκείνου που μάς έχει λυπήσει ή στη φαντασία γυναικείας ομορφιάς ή χρυσού ή χρημάτων, το καθένα από αυτά όταν εμφανιστεί στη διάνοιά μας, αμέσως γίνονται φανεροί οι λογισμοί της μνησικακίας, της πορνείας και της φιλαργυρίας που το προκάλεσαν. Και αν ο νους μας είναι πεπειραμένος και εκπαιδευμένος και έχει συνηθίσει στην τήρηση του εαυτού του και στο να βλέπει καθαρά και με διαύγεια τις θελκτικές εικόνες και τις απάτες των πονηρών πνευμάτων, εύκολα, μόλις εμφανιστούν, με την αντίρρηση και με την ευχή του Ιησού σβήνει αμέσως τα πυρωμένα βέλη του διαβόλου. Δεν επιτρέπει στην εμπαθή φαντασία να εισχωρήσει στην καρδιά, ούτε επιτρέπει στους λογισμούς μας να συμμορφωθούν εμπαθώς με την πονηρή φαντασία ή να συνομιλήσουν μαζί της φιλικά ή να τη σκεφτούν πολύ και να δώσουν τη συγκατάθεσή τους, πράγματα στα οποία επακολουθούν τα πονηρά έργα με κάποια αναγκαιότητα, όπως επακολουθούν οι νύχτες στις ημέρες.
144. Αν όμως ο νους μας είναι άπειρος και δεν έχει την ευχέρεια της νήψεως, αμέσως ανακατώνεται με την εμπαθή εικόνα, όποια και να είναι, και συνομιλεί με αυτή και δέχεται κακές ερωτήσεις και δίνει απαντήσεις. Και τότε ανακατώνονται οι λογισμοί μας με τη δαιμονική φαντασία, η οποία όσο πάει μεγαλώνει και πληθύνεται για να φανεί αξιαγάπητη και ωραία και θελκτική στο νου που τη δέχεται και αιχμαλωτίζεται. Συμβαίνει τότε στο νου, όπως όταν φανεί σε άκακα αρνιά ένας σκύλος, εκεί που βόσκουν σε πεδινό μέρος. και νομίζουν αυτά ότι είναι η μητέρα τους και τρέχουν κοντά του, χωρίς να κερδίσουν τίποτε με το να πλησιάσουν τον σκύλο παρά μόνο την ακαθαρσία και τη δυσωδία του. Κατά τον ίδιο τρόπο και οι λογισμοί μας, ως αμαθείς τρέχουν σε όλες τις δαιμονικές φαντασίες και αφού ανακατωθούν μαζί τους, τους βλέπει κανείς ενωμένους να θέλουν να καταστρέψουν την Ιλιούπολη (Τροία) όπως ο Αγαμέμνων και ο Μενέλαος. Έτσι και αυτοί σκέφτονται τι πρέπει να γίνει για να πραγματοποιήσουν με το σώμα εκείνο που φάνηκε ωραίο με την απάτη της δαιμονικής εισβολής. Κι έτσι λοιπόν δημιουργούνται εσωτερικώς οι πτώσεις της ψυχής. και τότε κατ' ανάγκην θα εξωτερικευτεί το εσωτερικό της καρδιάς.
145. Ο νους είναι κάτι το εύκολο και άκακο και εύκολα ακολουθεί τους δαιμονικούς λογισμούς, και δύσκολα μπορεί να κρατηθεί από τις άνομες φαντασίες των δαιμόνων, αν δεν έχει τον αυτοκράτορα των παθών λογισμό, που να τον εμποδίζει ακατάπαυστα και να τον χαλιναγωγεί.
146. Η θεωρία και η πνευματική γνώση γίνονται φυσικοί οδηγοί και πρόξενοι ακριβούς βίου, γιατί με αυτές η διάνοια ανυψώνεται τόσο, ώστε να καταφρονεί τις ηδονές και όλα τα αισθητά και τις ευχαριστήσεις της ζωής σαν πράγματα μηδαμινά.
147. Ο προσεκτικός βίος που κατορθώνεται με την χάρη του Ιησού Χριστού, γίνεται πατέρας της θεωρίας και της γνώσεως. Ακόμη γεννά θεία προκοπή και ανύψωση και σοφότατους στοχασμούς , όταν πάρει σύζυγο την ταπείνωση, όπως λέει ο θείος προφήτης Ησαΐας. "Όσοι περιμένουν με υπομονή τον Κύριο, θα πάρουν νέα δύναμη. θα βγάλουν φτερά και θα πετάξουν με τη βοήθεια του Κυρίου".
148. Σκληρό και δύσκολο φαίνεται στους ανθρώπους το να ησυχάζει η ψυχή τους από κάθε λογισμό. Και πράγματι είναι δύσκολο και επίπονο. Και δεν είναι δυσβάστακτο μόνο σε όσους είναι αμύητοι στον πνευματικό πόλεμο, το να περιορίζουν και να περικλείουν τον ασώματο νου μέσα στο σωματικό σπίτι, αλλ' ακόμη και σε εκείνους που έχουν λάβει πείρα της εσωτερικής άϋλης πάλης. Όποιος όμως έχει αγκαλιάσει τον Κύριο Ιησού με την συνεχή ευχή, δεν θα κοπιάσει να Τον ακολουθεί, όπως λέει ο προφήτης. Και δεν θα επιθυμήσει ένας τέτοιος άνθρωπος να ζήσει όπως ζουν οι κοινοί άνθρωποι, εξαιτίας της ωραιότητας και τερπνότητας και γλυκύτητας του Ιησού. Και δε θα ντροπιαστεί από τους εχθρούς δαίμονες που περπατούν γύρω του, όταν τους αντιμετωπίζει στεκόμενος μπροστά στην πύλη της καρδιάς του και τους καταδιώκει δια του Ιησού.
149. Η ψυχή που θα πετάξει ψηλά στον αέρα δια του θανάτου, στις πύλες του Ουρανού, έχοντας μαζί της υπερασπιστή το Χριστό, ούτε εκεί θα ντραπεί τους εχθρούς της, αλλά με θάρρος όπως τώρα θα μιλήσει σ' αυτούς. μόνο να μην χάσει την υπομονή της μέχρι την ώρα του θανάτου να φωνάζει ημέρα και νύχτα προς τον Κύριο Ιησού Χριστό, τον Υιό του Θεού. Και Αυτός θα τιμωρήσει γρήγορα τους εχθρούς της δαίμονες, σύμφωνα με την αληθινή και θεία υπόσχεσή Του, που είπε για τον άδικο κριτή. Ναι, σας λέω, θα τιμωρήσει τους εχθρούς της και στη ζωή αυτή, και μετά την έξοδο της ψυχής από το σώμα.
150. Ταξιδεύοντας τη νοητή θάλασσα, έχε το θάρρος σου στον Ιησού. Γιατί σου φωνάζει μέσα στην καρδιά σου μυστικά: "Μη φοβάσαι, παιδί μου Ιακώβ, μικρέ Ισραήλ. Μη φοβάσαι σκουλήκι Ισραήλ, εγώ σε υπερασπίζομαι". Αν ο Θεός είναι με το μέρος μας, ποιος κακός θα σταθεί αντίθετός μας; Είναι Εκείνος που μακάρισε τους καθαρούς στην καρδιά, και νομοθέτησε ο γλυκύς Ιησούς και μόνος καθαρός, που θέλει να πατεί θεϊκά μέσα στις καθαρές καρδιές και να κατοικεί σ' αυτές. Γι' αυτό ας μην παύομε, κατά τον θείο Παύλο, να γυμνάζομε το νου μας με στόχο την ευσέβεια. Εύλογα λοιπόν ονομάστηκε αληθινή η ευσέβεια εκείνη που βγάζει από τη ρίζα τα σπέρματα του πονηρού. Αυτή η ευσέβεια είναι ο "οίμος του λόγου", δηλ. οδός του λογικού ή οδός του λογισμού. Στην αττική ελληνική διάλεκτο οίμος και κέλευθος λέγεται η οδός, που είναι ο λογισμός.
151. Θα απολαύσει τα αγαθά με πολλή ειρήνη, κατά τον Δαβίδ, εκείνος που δεν επηρεάζεται από πρόσωπο ανθρώπου όταν κρίνει την αδικία στην καρδιά του, δηλαδή δεν επηρεάζεται από τις μορφές των πονηρών πνευμάτων, ώστε μέσω αυτών να σκέφτεται την αμαρτία, και κρίνοντας και δικάζοντας κακώς μέσα στην καρδιά του, να δίνει το δίκαιο στην αμαρτία. Γιατί οι μεγάλοι και διακριτικοί Πατέρες σε μερικά συγγράμματά τους ονόμασαν ανθρώπους και τους δαίμονες, επειδή έχουν το λογικό. Παρόμοιο είναι και το ευαγγελικό, όπου ο Κύριος λέει: "Ένας άνθρωπος κακός το έκανε τούτο, και ανακάτωσε μέσα στο σιτάρι και τα ζιζάνια". Δεν υπάρχει γρήγορξη αντίρρηση στους λογισμούς από εκείνους που πράττουν τα κακά. Γι' αυτό και κατατρωγόμαστε από τους λογισμούς.
152. Όταν αρχίσομε να ζούμε με προσοχή του νου, ας προσαρμόζομε στη νήψη την ταπείνωση και συνάπτομε στην αντίρρηση την ευχή, τότε θα βαδίσομε καλά το δρόμο της μετάνοιας. σαν να στολίζομε, να σκουπίζομε και να καθαρίζομε το σπίτι της καρδιάς από την πονηρία, κάτω από το φως του προσκυνητού και αγίου ονόματος του Ιησού Χριστού. Αν έχομε το θάρρος μας μόνο στη νήψη ή στην προσοχή τη δική μας, τότε γρήγορα θα μας σπρώξουν, θα μας ανατρέψουν, θα πέσομε και θα μας νικήσουν οι εχθροί μας οι πανούργοι και δολιότατοι. Και περισσότερο θα περιπλεχθούμε στα δίχτια τους, δηλαδή τις πονηρές ενθυμήσεις, ή και θα μας σφάξουν εύκολα, όταν δεν κρατούμε το ισχυρό δόρυ, δηλαδή το όνομα του Ιησού Χριστού. Γιατί μόνο το σεβάσμιο αυτό ξίφος, όταν στρέφεται πολύ συχνά μέσα σε καρδιά που μόνο ένα τρόπο ζωής γνωρίζει (νήψη δηλ. και ευχή), μόνο αυτό ξέρει να στριφογυρίζει και να κατακόβει τους πονηρούς δαίμονες και να τους καίει και να τους κάνει άφαντους, σαν καλάμι που το τρώει η φωτιά.
153. Το κορύφωμα της αδιάκοπης νήψεως, δηλαδή ωφέλεια της ψυχής και μεγάλο κέρδος, είναι να βλέπει κανείς ευθύς τις φαντασίες των λογισμώνμόλις σχηματίζονται στο νου του. Ενώ το κορύφωμα της αντιρρήσεως είναι να ελέγχομε και να εξακριβώνομε το λογισμό που επιχειρείνα μπει στο νου μας μέσω της φαντασίας κάποιου αισθητού πράγματος. Εκείνο όμως που σβήνει και διαλύει αμέσως κάθε σκέψη πονηρή των εχθρών δαιμόνων, κάθε λόγο, κάθε φαντασία, κάθε πονηρή εικόνα και παράσταση, είναι η επίκληση του Κυρίου. Κι εμείς οι ίδιοι βλέπομε στο νου μας την ολοσχερή ήττα τους, που προξενείται από τον Ιησού το μεγάλο Θεό μας, και την εκδίκηση που παίρνει ο Ιησούς για μας τους ταπεινούς και ασήμαντους και άχρηστους.
154. Το ότι όλοι οι λογισμοί δεν είναι τίποτε άλλο, παρά μόνο φαντασίες αισθητών και κοσμικών πραγμάτων, οι περισσότεροι δεν το γνωρίζομε. Αν κρατήσομε επί πολύ καιρό με νήψη την ευχή, τότε η ευχή αποστερεί την διάνοια από κάθε υλική φαντασία πονηρών λογισμώνκαι φανερώνει σ' αυτή τους τρόπους των εχθρών δαιμόνων και το μεγάλο κέρδος της ευχής και της νήψεως. "Όμως θα παρακολουθήσεις με τα μάτια σου και θα δεις νοερά την τιμωρία των νοητών αμαρτωλών, των δαιμόνων", όπως λέει ο θείος μελωδός Δαβίδ.
155. Ας θυμόμαστε, αν είναι δυνατόν, ακατάπαυστα τον θάνατο. Έτσι γεννιέται μέσα μας η απόθεση των φροντίδων και κάθε ματαιότητας, η φύλαξη του νου, η ακατάπαυστη δέηση, η απάθεια του σώματος και η αποστροφή της αμαρτίας. Και σχεδόν θα μπορούσαμε να πούμε, κάθε αρετή πηγάζει από την μνήμη αυτή. Γι' αυτό ας την χρησιμοποιήσουμε όπως την ίδια την αναπνοή μας.
156. Η καρδιά που είναι τελείως άδεια από φαντασίες, θα γεννήσει νοήματα και σκέψεις που θα σκιρτούν από τα βάθη της, θείες και μυστηριώδεις, έτσι όπως πηδούν τα ψάρια και βουτούν τα δελφίνια όταν έχει γαλήνη η θάλασσα. Η θάλασσα ανεμίζεται από τη λεπτή αύρα, ενώ η άβυσσος της καρδιάς από το Άγιο Πνεύμα. όπως λέει ο Απόστολος: "Επειδή είστε γιοι, γι' αυτό έστειλε ο Θεός το Πνεύμα του Υιού Του στις καρδιές σας, που φωνάζει: Αββά, Πατέρα".
157. Κάθε μοναχός που θα επιχειρήσει να αναλάβει πνευματικό έργο πριν από τη νήψη του νου, θα βρεθεί σε αδιέξοδο και σε διχασμό του νου. Κι αυτό, ή γιατί δεν γνωρίζει την ομορφιά της , ή την γνωρίζει αλλά από αμέλεια δεν μπορεί να την κρατήσει. Θα απαλλαγεί από το αδιέξοδο χωρίς αμφιβολία, όταν αρχίσει την φύλαξη του νου, που είναι και λέγεται διανοητική φιλοσοφία ή πρακτική φιλοσοφία του νου, επειδή θα βρει την "οδό" για την οποία είπε ο Κύριος: "Εγώ είμαι η οδός και η ανάσταση και η ζωή".
158. Και πάλι θα βρεθεί σε απορία η ψυχή βλέποντας μια απέραντη άβυσσο από λογισμούς και πλήθος νήπια της Βαβυλώνας. Αλλά και αυτή την απορία την λύνει ο Χριστός, αν στηρίζομε αδιάκοπα τη βάση της διάνοιάς μας πάνω σ' Αυτόν και αν τα νήπια της Βαβυλώνας τα χτυπούμε και τα συντρίβουμε πάνω στην πέτρα αυτή (το Χριστό), εκπληρώνοντας την επιθυμία μας εναντίον τους. Γιατί λέει η Γραφή: "όποιος φυλάγει την εντολή, δε θα γνωρίσει πονηρό λόγο", και "δίχως εμένα, δεν μπορείτε να κάνετε τίποτε".
159. Εκείνος είναι πράγματι αληθινός μοναχός, ο οποίος κατορθώνει τη νήψη. και έχει αληθινά νήψη, εκείνος που είναι μοναχός κατά την καρδιά.
160. Ο βίος του ανθρώπου παρατείνεταιμαζί με τα χρόνια που περνούν, με μήνες, με εβδομάδες, ημέρες, νύχτες, ώρες και στιγμές, στρεφόμενος μαζί με το χρόνο. Σε όλα αυτά τα χρονικά διαστήματα οφείλομε να επεκτείνομε κι εμείς τις ενάρετες εργασίες, την νήψη και την ευχή και τη γλυκύτητα της καρδιάς με επιμελημένη ησυχία μέχρι το θάνατό μας.
161. Θα έρθει και σε μας η ώρα του θανάτου, θα έρθει και δεν είναι δυνατό να τον αποφύγομε. Και είθε τότε, όταν έρθει ο άρχοντας του κόσμου και του αέρα, να βρει τα αμαρτήματά μας λίγα και μηδαμινά για να μη μας ελέγξει στ' αλήθεια και κλάψομε τότε ανώφελα. Γιατί, λέει το ιερό Ευαγγέλιο: "Εκείνος ο δούλος που γνώρισε το θέλημα του Κυρίου του και δεν έκανε ό,τι έπρεπε, θα δαρθεί πολύ".
162. "Αλλοίμονο - λέει - σ' εκείνους που έχασαν την καρδιά. Και τι θα κάνουν όταν τους επισκεφθεί ο Κύριος;". Γι' αυτό, αδελφοί, ας δείξομε ζήλο και προθυμία.
163. Στους απλοϊκούς και δήθεν απαθείς λογισμούς, ακολουθούν οι εμπαθείς, καθώς έχομε μάθει με την μακροχρόνια πείρα και παρατήρηση. Οι πρώτοι λογισμοί ανοίγουν την είσοδο στους δεύτερους, οι απαθείς στους εμπαθείς.
164. Πράγματι ο άνθρωπος πρέπει να χωρίζεται με την προαίρεσή του σε δύο κομμάτια, και να σχίζεται με σοφότατη επινόηση, όπως είπα. και πρέπει να είναι εχθρός αφιλίωτος και άσπονδος του εαυτού του. Όποια διάθεση ακριβώς έχει ένας για κάποιον που εξαιρετικά και πολλές φορές τον έχει λυπήσει και αδικήσει, έτσι να εχθρευόμαστε τον εαυτό μας ή και πολύ περισσότερο, αν βέβαια θέλομε να κατορθώσουμετην μεγάλη και πρώτη εντολή, δηλαδή τη διαγωγή του Χριστού, τη μακαρία ταπείνωση, τον ένσαρκο τρόπο ζωής του Θεού. Γι' αυτό ο Απόστολος λέει: "Ποιος θα με ελευθερώσει από το σώμα αυτό, το κυριευμένο από τον θάνατο; Γιατί δεν υποτάσσεται στο νόμο του Θεού". Θέλοντας ο Απόστολος να φανερώσει ότι το να υποτάξομε το σώμα στο θέλημα του Θεού εξαρτάται από εμάς, λέει: "Αν κρίναμε τον εαυτό μας, δε θα καταδικαζόμαστε. κι όταν καταδικαζόμαστε, παιδαγωγούμαστε από τον Κύριο".
165. Η αρχή της καρποφορίας είναι το άνθος. Και η αρχή της φυλάξεως του νου είναι η εγκράτεια από φαγητά και ποτά, η άρνηση και αποχή κάθε πονηρού λογισμού και η ησυχία της καρδιάς.
166. Όταν δυναμωμένοι με τη δύναμη του Ιησού Χριστού αρχίζομε να τρέχομε ασφαλισμένοι με τη νήψη, στην αρχή μάς φανερώνεται σαν μία λαμπάδα στο νου μας που την κρατάμε με το χέρι του νου μας και μάς οδηγεί στο δρόμο της διάνοιας. ύστερα σαν πανσέληνος ολόφεγγη που κάνει την τροχιά της στο στερέωμα της καρδιάς. Και τέλος μας φανερώνεται σαν ήλιος ο Ιησούς, που ακτινοβολεί δικαιοσύνη, δηλαδή φανερώνει σ' εμάς τον εαυτό Του και τους ολόλαμπρους φωτισμούς των θείων του και ιερών εννοιών.
167. Αυτά τα φανερώνει μυστικά ο Ιησούς στο νου εκείνο που επιμένει στην εντολή που λέει: "Θα περικόψετε την σκληροκαρδία σας". Και καθώς είπαμε, εξαίσιες σκέψεις διδάσκει τον άνθρωπο η επιμελής νήψη. γιατί ο Θεός είναι απροσωπόληπτος. Γι' αυτό λέει ο Κύριος: Ακούστε με και καταλάβετε τα λόγια Μου. σ' όποιον έχει, θα δοθούν και άλλα και θα περισσέψουν, ενώ από εκείνον που δεν έχει, θα αφαιρεθεί κι εκείνο που νομίζει ότι έχει". Σ' εκείνους που αγαπούν το Θεό, όλα συνεργούν για το καλό τους. Πολύ περισσότερο λοιπόν οι αρετές θα συνεργήσουν και θα βοηθήσουν.
168. Όπως το πλοίο δεν μπορεί να ταξιδέψει χωρίς νερό, έτσι και η φύλαξη του νου δεν προχωρεί διόλου χωρίς νήψη και ταπείνωση και ευχή του Ιησού.
169. Θεμέλια του σπιτιού είναι οι πέτρες. Θεμέλιο και οροφή της αρετής της νήψεως είναι το προσκυνητό και άγιο όνομα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Ένας ανόητος κυβερνήτης πλοίου, αν στην τρικυμία διώξει τους ναύτες και ρίξει στη θάλασσα τα κουπιά και τα πανιά και κοιμηθεί, εύκολα θα ναυαγήσει. Και η ψυχή ευκολότερα θα καταποντιστεί από τους δαίμονες, αν αμελήσει τη νήψη και δεν επικαλείται, μόλις φανεί η δαιμονική προσβολή, το όνομα του Ιησού Χριστού.
170. Ό,τι γνωρίζομε, αυτό λέμε στο γραπτό μας. και ό,τι είδαμε στο δρόμο που περνούμε, εκείνο μαρτυρούμε σ' όποιον θέλει, αν βέβαια θελήσετε να δεχτείτε τους λόγους μας. Αυτός ο Κύριος είπε: "Αν κάποιος δεν μείνει σ' Εμένα, θα πεταχτεί έξω όπως το κλήμα, και κάποιοι το μαζεύουν, το ρίχνουν στη φωτιά και καίγεται. ενώ όποιος μείνει σ' Εμένα, μένω κι εγώ σ' αυτόν". Όπως είναι αδύνατο να λάμψει ο ήλιος χωρίς φως, έτσι είναι αδύνατο να καθαρισθεί η καρδιά από την ακαθαρσία των λογισμών της απώλειας, χωρίς την ευχή του ονόματος του Ιησού. Κι αν αυτό είναι, όπως βλέπω, αληθινό, να το μεταχειριζόμαστε όπως και την αναπνοή μας. Γιατί το όνομα του Ιησού είναι φως, ενώ οι πονηροί λογισμοί, σκοτάδι. Κι ο Ιησούς είναι Θεός και Κύριος των όλων, ενώ οι πονηροί λογισμοί είναι δούλοι δαιμόνων.
171. Φωτογεννήτρα και αστραπογεννήτρα και ακτινοβόλος και πυρφόρος, η φύλαξη του νου από πονηρούς λογισμούς, μ' αυτά τα ονόματα όπως της ταιριάζουν και δίνουν το περιεχόμενό της ας καλείται. Γιατί, για να πούμε την αλήθεια, είναι ανώτερη από άπειρες σωματικές ασκήσεις και πολλές άλλες αρετές. Γι' αυτό πρέπει με αυτά τα τίμια ονόματα να ονομάζομε την αρετή αυτή, εξαιτίας των ολόλαμπρων φώτων που γεννά. Όσοι ερωτευθούν αυτή την αρετή, από αμαρτωλοί που ήταν και άχρηστοι και βέβηλη και χωρίς πνευματική γνώση και ασύνετοι και άδικοι, μπορούν να γίνουν με την βοήθεια του Ιησού Χριστού δίκαιοι, χρήσιμοι μπροστά στο Θεό, καθαροί, άγιοι και συνετοί. Και όχι μόνο αυτό, αλλά και μυστηριώδη και απόκρυφα να θεωρούν και να θεολογούν. Και αφού γίνουν θεωρητικοί, κολυμπούν μέσα σ' αυτό το καθαρότατο και άπειρο φως, το αγγίζουν με άρρητα αγγίσματα και μαζί με αυτό κατοικούν και ζουν, γιατί γεύθηκαν ότι ο Κύριος είναι αγαθός. Έτσι εκπληρώνεται καθαρά σ' αυτούς τους πρώτους αγγελιοφόρους ο λόγος του θείου Δαβίδ: "Οι δίκαιοι θα δοξολογήσουν το όνομά σου και οι ευθείς θα κατοικήσουν ενώπιον του προσώπου σου". Γιατί αυτή είναι η πραγματική αλήθεια, αυτοί μόνο ορθά και με ακρίβεια επικαλούνται και δοξολογούν τον Θεό, και επιθυμούν να είναι μαζί Του πάντοτε από αγάπη γι' Αυτόν.
172. Αλλοίμονο στον εσωτερικό άνθρωπο από τα εξωτερικά. Γιατί πολύ θα στενοχωρηθεί ο εσωτερικός άνθρωπος από τις εξωτερικές αισθήσεις. Και αφού στενοχωρηθεί, θα χρησιμοποιήσει μαστίγιο κατά των εξωτερικών αισθήσεων. Εκείνος που τα έχει υποστεί αυτά, εννοεί τα λεγόμενα.
173. Αν ο εσωτερικός μας άνθρωπος νήφει, κατά τους πατέρες, είναι σε θέση να φυλάξει και τον έξω άνθρωπο. Αλλά εμείς και οι κακούργοι δαίμονες από κοινού διαπράττομε τις αμαρτίες. Και οι δαίμονες μόνο με λογισμούς, δηλαδή με φανταστικές εικόνες, ζωγραφίζουν στο νου όπως θέλουν την αμαρτία. εμείς όμως και με λογισμούς εσωτερικώς και με έργα εξωτερικώς. Οι δαίμονες μη έχοντας σώμα, επειδή είναι πνεύματα, μόνο με λογισμούς, με δολιότητα και απάτη, προξενούν και στον εαυτό τους και σ' εμάς την κόλαση. Γιατί αν δεν είχαν στερηθεί το σώμα οι κακούργοι, θα έκαναν συνεχώς και έμπρακτες αμαρτίες, επειδή η προαίρεσή τους είναι πάντοτε έτοιμη στο να ασεβούν.
174. Η μονολόγιστη ευχή σκοτώνει και κάνει στάχτη τις απάτες τους. Γιατί όταν προσκαλείται συνεχώς και ακούραστα από εμάς ο Ιησούς, ο Θεός και Υιός του Θεού, καθόλου δεν επιτρέπει σ' αυτούς, ούτε την αρχή της εισβολήςη οποία κια προσβολή ονομάζεται,ούτε μορφή να υποδείξουν στο νου με τον καθρέφτη της διάνοιας, ούτε λόγους να πουν στην καρδιά. Κι αν δεν εισχωρεί στην καρδιά δαιμονική μορφή, τότε όπως είπαμε, και η καρδιά θα είναι άδεια από πονηρούς λογισμούς. επειδή οι δαίμονες έτσι συνηθίζουν, να πλησιάζουν με λογισμούς και να διδάσκουν κρυφά την κακία.
175. Από την συνεχή λοιπόν ευχή μένει καθαρός ο αέρας της διάνοιας από σκοτεινά σύννεφα, από ανέμους των πονηρών πνευμάτων. Και όταν είναι καθαρός ο καρδιακός αέρας, είναι αδύνατο να μη λάμπει μέσα σ' αυτόν το θεϊκό φως του Ιησού, εκτός αν από κενοδοξία, από έπαρση και επίδειξη φουσκώνουμε και από ελαφρότητα του νου θέλομε να φτάσομε τα ακατάληπτα και άφθαστα. Τότε δεν μας βοηθεί ο Ιησούς, γιατί ο Χριστός, ο Οποίος μάς υπέδειξε και μας δίδαξε την ταπείνωση, μισεί τα πράγματα αυτά.
176. Ας ακολουθούμε λοιπόν την ευχή και την ταπείνωση, αυτά τα δύο, τα οποία μαζί με την νήψη στρέφονται κατά των δαιμόνων σαν μαχαίρι από φλόγα. Μπορούμε λοιπόν, όταν έτσι ζούμε, κάθε ημέρα και ώρα μέσα στην καρδιά μας να εορτάζομε με μυστική ευφροσύνη.
177. Μέσα στους οχτώ γενικότατους λογισμούς της κακίας περιέχεται κάθε λογισμός και από αυτούς γεννιούνται όλοι οι λογισμοί, οπως γεννήθηκε από την Ήρα και τον Δία κάθε βδελυρόςθεός των Ελλήνων σύμφωνα με τους μύθους τους. Όλοι αυτοί οι οχτώ λογισμοί ανεβαίνουν στην πόρτα της καρδιάς του ανθρώπου. Και όταν βρουν το νου αφύλακτο, μπαίνουν με τη σειρά ένας ένας. Οποιοσδήποτε λογισμός από αυτούς τους οχτώ μπει εκεί μέσα, σέρνει μαζί του και ένα κοπάδι από αισχρούς λογισμούς. Και έτσι αφού σκοτίσει το νου, προσκαλεί το σώμα και το παροτρύνει να διαπράξει αισχρές πράξεις.
178. Όποιος λοιπόν συντρίβει την κεφαλή του φιδιού και με αντίρρηση γεμάτη θυμό το γρονθοκοπεί με θυμωμένα λόγια, αυτός απέκρουσε τον πόλεμο. Γιατί λιώνοντας το κεφάλι του φιδιού, ξέφυγε πολλούς πονηρούς λογισμούς και πονηρότατα έργα. Και τότε μένει ήσυχη και ατάραχη η διάνοια, με το να δέχεται ο Θεόςτην εγρήγορσή της στους λογισμούς. το δώρο που της κάνει γι' αυτό ο Θεός είναι γνώση πώς πρέπει να νικά τους αντίπαλους δαίμονες και πώς να νικά τους αντίπαλους δαίμονες και πώς να καθαρίζεται βαθμηδόν η καρδιά από λογισμούς που μολύνουν τον εσωτερικό άνθρωπο, όπως λέει ο Κύριος Ιησούς: "Από την καρδιά εξέρχονται διαλογισμοί πονηροί, πορνείες, μοιχείες. κι αυτά είναι που μολύνουν τον άνθρωπο".
179. Έτσι λοιπόν μπορεί η ψυχή με τη χάρη του Κυρίου να σταθεί με τη δική της ομορφιά, την ωραιότητα και την ευθύτητά της, όπως εξαρχής κτίσθηκε από το Θεό εξαιρετικά ωραία και ειλικρινής, καθώς λέει ο μέγας δούλος του Θεού Αντώνιος: "Όταν η ψυχή βρίσκεται στη φυσική νοερή της κατάσταση - όπως την έπλασε ο Θεός - τότε υπάρχει αρετή". Και πάλι λέει: "Το να είναι ειλικρινής η ψυχή, αυτό είναι η φυσική πνευματική κατάστασή της, όπως έχει δημιουργηθεί". Και παρακάτω λέει: "Ας είμαστε καθαροί στη διάνοιά μας. Εγώ πιστεύω ότι όταν αυτή από παντού είναι καθαρή και στέκεται στο κατά φύση, μπορεί να γίνει διορατική και να βλέπει περισσότερο και μακρύτερα από τους δαίμονες, γιατί έχει τον Κύριο ο οποίος της ανοίγει τα μάτια". Αυτά λέει ο ένδοξος Αντώνιος, όπως γράφει ο Αθανάσιος στο βίο του Μ. Αντωνίου.
180. Κάθε λογισμός παρουσιάζει στο νου τη φαντασία κάποιου αισθητού πράγματος. Γιατί ο σατανάς είναι νους και δεν μπορεί να εξαπατήσει αν δεν μεταχειριστεί τα αισθητά και συνήθη σ' εμάς.
181. Όπως δεν είναι δυνατό να καταδιώκομε τα πουλιά στον αέρα ή να πετούμε όπως εκείνα, γιατί η ανθρώπινη φύση μας δεν έχει αυτή την ιδιότητα, έτσι δεν είναι δυνατό να νικήσομε ασώματους δαιμονικούς λογισμούς, χωρίς ευχή νηπτική και συχνή. ή χωρίς να προσηλώνομε με άκρα προσοχή το μάτι του νου μας στο Θεό. Αν δεν το κάνεις αυτό, κυνηγάς τη γη.
182. Πράγματι, αν θέλεις να καταντροπιάσεις τους λογισμούς και να ησυχάζεις με αγαθότητα και να νήφεις μέσα στην καρδιά σου με ευκολία, ας κολλήσει η ευχή του Ιησού στην αναπνοή σου, και σε λίγες ημέρες θα δεις να γίνεται αυτό.
183. Δεν είναι δυνατό να γραφούν γράμματα πάνω στον αέρα, αλλά πρέπει να χαραχτούν πάνω σε κάποιο σώμα για να μένουν διαρκή. Έτσι και στην κοπιαστική νήψη ας κολλήσομε την ευχή του Ιησού Χριστού, για να μένει η ωραιότατη αρετή της νηφαλιότητας διαρκής μαζί με τον Ιησού Χριστό και μέσω Αυτού να διατηρείται σ' εμάς αναφαίρετη στον αιώνα.
184. Στήριξε τα έργα σου πάνω στον Κύριο και θα βρεις χάρη. Τότε δε θα λέγεται και για μας από τον προφήτη: "Στο στόμα τους Κύριε είσαι κοντά, πολύ μακριά όμως από τα νεφρά τους" (την έδρα του θυμικού). Κανείς, εκτός από τον Ιησού, δεν μπορεί να ειρηνεύσει την καρδιά σου από τα πάθη, παρά αυτός ο Ιησούς Χριστός, που συνένωσε εκείνα που ήταν απομακρυσμένα.
185. Το ίδιο σκοτίζουν την ψυχή, τόσο οι συνομιλίες των λογισμών κατά διάνοια όσο και οι εξωτερικές συναναστροφές και αργολογίες. Για να αποφύγομε τη βλάβη του νου μας πρέπει και τους δύο, δηλ. και τους λογισμούς και τους ανθρώπους που θέλουν να αργολογούν, να τους λυπούμε για πολύ εύλογη κατά Θεόν αιτία, για να μη σκοτισθεί ο νους και χαλαρώσει τη νήψη. Γιατί όταν μάς σκοτίσει η λήθη, χάνομε την προσοχή του νου.
186. Εκείνος που με κάθε προθυμία κρατά την καθαρότητα της καρδιάς, θα αποκτήσει δάσκαλο αυτής της ιερής εργασίας τον νομοθέτη της Χριστό, που θα του υπαγορεύει μυστικά το θέλημά Του. "Θ' ακούσω τι θα πει μέσα μου ο Κύριος ο Θεός", λέει ο Δαβίδ, φανερώνοντας αυτό το πράγμα. Μιλώντας για το νοητό πόλεμο και θέλοντας να δηλώσει την επιστροφή του νου προς τον εαυτό του και την προστατευτική υπεράσπιση από το Θεό, έλεγε: "Και θα ρωτήσει ο άνθρωπος, άραγε ο δίκαιος θα αμοιφθεί;". Κατόπιν από τη συζήτηση ανάμεσά τους, εγκρίθηκε η απόφαση: "Άρα υπάρχει ο Θεός που θα κρίνει αυτούς", δηλ. τους πονηρούς δαίμονες, στο χώρο της καρδιάς μας. Και σε άλλο μέρος λέει: "Θα προσέλθει άνθρωπος με βαθιά καρδιά και θα υψωθεί ο Θεός". Και τότε τις πληγές των δαιμόνων θα τις θεωρήσομε σαν βέλη νηπιών.
187. Με παιδαγωγημένη τη καρδιά μας από τη σοφία ας ζούμε πάντοτε, κατά τον Δαβίδ, αναπνέοντας αδιάκοπα αυτή τη δύναμη του Θεού Πατέρα και τη σοφία του Θεού, τον Ιησού Χριστό. Αν από οιαδήποτε περίσταση χαλαρωθούμε και αμελήσομε τη νοητή αυτή εργασία, το άλλο πρωί ας σφίξομε πάλι γερά τη μέση του νου μας και ας ξαναρχίσομε με δύναμη τη νοητή αυτή εργασία. Γιατί δεν έχομε απολογία, αν γνωρίζομε το καλό και δεν το πράξομε.
188. Τα φαγητά που φέρνουν αρρώστια, μας ενοχλούν μόλις τα βάλομε στο στομάχι μας. όποιος φάει από αυτά αισθάνεται αμέσως την ενόχληση, αν όμως πιει γρήγορα κάποιο φάρμακο και κάνει εμετό, μένει αβλαβής. Έτσι και ο νους, αν δεχτεί πονηρούς λογισμούς και τους καταπιεί κι αισθανθεί την πικρία τους, τότε με την ευχή του Ιησού που κραυγάζει από τα βάθη της καρδιάς του, εύκολα τους κάνει εμετό και τελείως τους αποβάλλει. έτσι - με τη βοήθεια του Θεού - η μάθηση, και με τη μάθηση η πείρα, έχουν δώσει σε όσους έχουν την νήψη να εννοήσουν για το θέμα αυτό.
189. Με την αναπνοή σου ένωσε τη νήψη και το όνομα του Ιησού. Η αδιάκοπη μελέτη θανάτου και ταπείνωση. Γιατί ωφελούν πολύ και τα δύο.
190. Είπε ο Κύριος: "Μάθετε από μένα ότι είμαι πράος και η καρδιά μου ταπεινή και θ' αναπαυθούν οι ψυχές σας".
191. Είπε ο Κύριος: "Όποιος ταπεινώσει τον εαυτό του όπως το παιδί τούτο, θα υψωθεί. ενώ όποιος υψώνει τον εαυτό του, θα ταπεινωθεί". "Από εμένα", λέει, "μάθετε". Βλέπεις ότι μάθηση είναι η ταπείνωση. Γιατί η εντολή Του είναι ζωή αιώνια. Κι αυτή είναι η ταπείνωση. Ο μη ταπεινός λοιπόν ξεγλύστρησε από τη ζωή και θα βρεθεί στο αντίθετο της ζωής.
192. Κάθε αρετή οικοδομείται με τη ψυχή και το σώμα. Και κτίσματα του Θεού είναι και η ψυχή και το σώμα, με τα οποία η αρετή όπως είπα παίρνει ύπαρξη. Πώς τότε δεν είμαστε ολότελα μανιακοί όταν καυχιόμαστε για τα στολίδια της ψυχής και του σώματος που δεν είναι δικά μας και κενοδοξούμε και στηριζόμαστε πάνω στην υπερηφάνεια που είναι σαν καλαμένιο ραβδί, και το Θεό που υπερέχει απείρως κατά το μέγεθος από εμάς τον διεγείρομε εναντίον μας, πράγμα που είναι πάρα πολύ φρικτό, με την υπερβολική μας ανομία και ανοησία; Γιατί ο Κύριος αντιτίθεται στους υπερήφανους. Αντί να μιμούμαστε τον Κύριο με ταπείνωση, πιάνομε φιλία με τον δαίμονα, τον εχθρό του Κυρίου, από φρόνημα κενόδοξο και υπερήφανο. Γι' αυτό έλεγε ο Απόστολος: "Τι έχεις που δεν το έλαβες; Μήπως εσύ έπλασες τον εαυτό σου; Και αν το σώμα και την ψυχή, από τα οποία και στα οποία και με τα οποία οικοδομείται κάθε αρετή, τα έλαβες από το Θεό, γιατί καυχιέσαι σαν να μην τα έλαβες;". Ο Κύριος είναι που σου τα δωρίζει.
193. Δεν είναι τίποτε άλλο ο τέλειος καθαρισμός της καρδιάς, με τον οποίο και ταπείνωση και κάθε αγαθό βρίσκεται μέσα μας προερχόμενο από τον ουρανό, παρά το να μην επιτρέπουμε διόλου στους λογισμούς που προβάλλουν το κεφάλι τους, να μπουν στην ψυχή.
194. Η φύλαξη του νου, με τη βοήθεια του Θεού και μόνο για το Θεό, όταν πολυκαιρίσει στην ψυχή, χορηγεί φρόνηση στο λογικό για τους κατά Θεόν αγώνες. Μεγάλη ικανότητα δίνει σ' εκείνον που την έχει, να διευθύνει και να διευθετεί τα έργα και τους λόγους του με κρίση και σκέψη ευπρόσδεκτες στον Κύριο.
195. Τα διακριτικά του Αρχιερέα στην Παλαιά Διαθήκη ήταν προτυπώσεις της καθαρής καρδιάς, για να προσέχομε κι εμείς στο άμφιο της καρδιάς μας μήπως μαυρίσει από την αμαρτία και να το καθαρίζομε με δάκρυα και μετάνοια και προσευχή. Γιατί ο νους είναι κάτι το ελαφρό και ευκίνητο και δύσκολα μπορεί να αναχαιτιστεί από τις παράνομες ενθυμήσεις. Ακολουθεί με την ίδια ευκολία και τις κακές και τις καλές διανοητικές φαντασίες.
196. Μακάριος πραγματικά είναι εκείνος που έχει κολλήσει την ευχή του Ιησού στη διάνοιά του και φωνάζει προς Αυτόν ακατάπαυστα μέσα στην καρδιά του, όπως είναι ενωμένος ο αέρας με τα σώματά μας ή η φλόγα με το κερί. Όταν περνά ο ήλιος πάνω από τη γη, φέρνει την ημέρα. Και το άγιο και σεβάσμιο όνομα του Κυρίου, όταν λάμπει συνεχώς μέσα στο νου μας, θα γεννήσει αναρίθμητες έννοιες, λαμπρές σαν τον ήλιο.
197. Όταν διασκορπιστούν τα σύννεφα, ο αέρας φανερώνεται καθαρός. Και όταν διασκορπιστούν οι φαντασίες των παθών από τον ήλιο της δικαιοσύνης Ιησού Χριστό, τότε οπωσδήποτε γεννιούνται στην καρδιά φωτεινά και αστραφτερά νοήματα, επειδή φωτίστηκε ο αέρας της καρδιάς από τον Ιησού. Γιατί λέει ο Εκκλησιαστής: "Όσοι θαρρούν στον Κύριο θα εννοήσουν την αλήθεια, και οι πιστοί θα παραμένουν κοντά Του με αγάπη".
198. Είπε ένας από τους Αγίους: "Αν θέλεις να μνησικακείς, να μνησικακείς εναντίον των δαιμόνων. και αν θέλεις να έχεις εχθρό, να εχθρεύεσαι το σώμα σου παντοτεινά. Η σάρκα είναι δόλιος φίλος και όσο την περιποιήσαι, τόσο περισσότερο πολεμεί". Και πάλι είπε: "Απόκτησε έχθρα κατά του σώματός σου και πόλεμο εναντίον της κοιλιάς σου".
199. Στα προηγούμενα, στην πρώτη και την δεύτερη εκατοντάδα, γράψαμε για τους κόπους της ιερής ησυχίας του νου, όχι καρπούς της διάνοιάς μας μόνο, αλλά και από όσα μας διδάσκουν οι λόγοι των θεοφόρων Πατέρων σχετικά με την καθαρότητα του νου. Τώρα, αφού πούμε λίγα για το κέρδος της φυλάξεως του νου, θα σταματήσομε τον λόγο.
200. Έλα λοιπόν ακολούθησέ με στη συνεχή εργασία της μακάριας φυλάξεως του νου, οποιοσδήποτε και αν είσαι, αν ποθείς να δεις ημέρες αγαθές, και με τη χάρη του Κυρίου, θα σε διδάξω τη φανερή εργασία και τον τρόπο ζωής των νοερών δυνάμεων. Δεν θα χορτάσουν οι άγγελοι να υμνούν τον Ποιητή, ούτε ο καθαρός νους να αγωνίζεται να τους φτάσει. Και όπως οι άυλοι δεν φροντίζουν για τροφή, έτσι ούτε οι υλικοί άυλοι φροντίζουν για τροφή, αν βέβαια μπουν στον ουρανό της ησυχίας του νου.
201. Όπως λοιπόν οι αγγελικές δυνάμεις δεν φροντίζουν για χρήματα ή κτήματα, έτσι ούτε και εκείνοι που καθάρισαν την όραση της ψυχής και συνήθισαν στην αρετή, δε θα νοιαστούν για την ταλαιπωρία από τα πονηρά πνεύματα. Και όπως στα ουράνια πνεύματα είναι φανερός ο πλούτος της προκοπής προς το Θεό, έτσι και σ' όσους ασκούν τη νήψη είναι φανερός ο έρωτας και η αγάπη τους προς το Θεό, η ενατένιση και η ανάβασή τους προς Αυτόν. Γεμάτοι από θείο έρωτα προχωρούν συνεχώς σε πνευματικές αναβάσεις χωρίς να χορταίνουν, επειδή γεύθηκαν το θείο και εκστατικό πόθο. δε θα σταματήσουν μέχρις ότου φτάσουν τα Σεραφείμ. Ούτε θα αφήσουν τη νήψη του νου και την ερωτική ανύψωση, μέχρις ότου γίνουν Άγγελοι, με τη χάρη του Ιησού Χριστού του Κυρίου μας.
202. Δεν υπάρχει δυνατότερο δηλητήριο από το δηλητήριο της ασπίδας και του βασιλίσκου. Και δεν υπάρχει κακία χειρότερη από την φιλαυτία. Παιδιά της φιλαυτίας που κινούνται με ορμή είναι: ο αυτοέπαινος μέσα στην καρδιά, η αυταρέσκεια, η γαστριμαργία, η πορνεία, η κενοδοξία, ο φθόνος, και η κορωνίδα όλων, η υπερηφάνεια, η οποία γνωρίζει όχι μόνο ανθρώπους, αλλά και Αγγέλους να ρίχνει από τον Ουρανό και να τους ντύνει με σκοτάδι αντί με φως.
203. Αυτά σου γράφω, Θεόδουλε, εγώ που έχω όνομα που δηλώνει ησυχία, αν και διαψεύδεται αυτό από την πράξη. Ίσως όμως δεν είναι δικά μου τα γραφόμενα, αλλά ό,τι έδωσε ο Θεός, που Τον υμνεί και Τον δοξάζει ως Πατέρα και Υιό και Άγιο Πνεύμα όλη η λογική φύση των Αγγέλων και των ανθρώπων και όλη η κτίση, την οποία δημιούργησε η άρρητη Τριάδα, ο ένας Θεός. Είθε κι εμείς να γίνομε μέτοχοι της λαμπρής βασιλείας Του, με τις ευχές της υπέραγνης Θεοτόκου και των οσίων Πατέρων μας. Στον ακατάληπτο Θεό, δόξα αιώνια. Αμήν.
------------------------------------------
(πηγή: Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, μεταφρ. Αντώνιος Γαλίτης, εκδ. Το περιβόλι της Παναγίας, 1986, α΄τόμος, σελ. 180-215).